بزرگنمايي:

نسیم گیلان -
شمارش معکوس برای رویارویی هسته‌ای
k ١.٦
٠
فرارو / متن پیش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
همزمان با فرا رسیدن روز‌های پایانی ضرب الاجل دو ماهه ایران به اعضای توافق هسته‌ای، تحرکات دیپلماتیک غرب برای کنترل تنش‌ها در خلیج فارس افزایش یافته و صف‌بندی‌های سیاسی در شورای امنیت سازمان ملل حادتر شده است.
اواسط اردیبهشت‌ماه، ایران به اعضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شصت روز مهلت داد تا منافع اقتصادی‌اش را تامین کنند. در غیر این صورت، اجرای برخی تعهدات کلیدی برجام را متوقف خواهد کرد. حدود 50 روز از تعیین این ضرب الاجل گذشته است، اما اروپایی‌ها تاکنون هیچ اقدام ملموسی برای انتفاع ایران از توافق هسته‌ای انجام نداده‌اند.
براساس اعلام قبلی سازمان انرژی اتمی ایران، میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده 3.67 درصدی ایران، ششم تیز از سقف تعیین‌شده در برجام فراتر خواهد رفت. طبق این توافق، ذخایر یادشده نباید از محدود 300 کیلوگرم عبور کنند. بنابراین، روز پنج‌شنبه، برای نخستین بار پس از امضای برجام، عملا اجرای بخش‌هایی از این توافق توسط ایران متوقف خواهد شد. با این حال، بنا به گفته علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، «از 16 تیرماه، گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران در چارچوب بند‌های 26 و 36 برجام با جدیت آغاز خواهد شد.»
کشور‌های اروپایی که رسما اذعان کرده‌اند بدون مشارکت آمریکا نمی‌توانند برای ایران «معجزه» کنند، تلاش می‌کنند با تهدید و ارعاب، ایران را از برداشتن گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای منصرف کنند. اما به نظر می‌رسد تهدیدات‌شان کارساز نبوده و به بی‌اعتمادی میان ایران و اروپا دامن زده است. مقامات ایران در حال حاضر به این جنع‌بندی رسیده‌اند که اروپایی‌ها، «اگرچه در کلام، مواضع متفاوتی نسبت به آمریکا اتخاذ می‌کنند، اما در عمل به تقویت بُردار‌های فشار واشنگتن علیه ایران یاری» می‌رسانند.
شمخانی طی یادداشتی که در خبرگزاری فارس منتشر کرده، با اشاره به «عدم وجود اراده در اروپا برای اجرای تعهداتش» نوشت: «بدون شک، بیانیه اخیر وزرای خارجه سه کشور اروپایی و بازی تحریمی ترامپ، دو روی یک سکه است که نقوش آن پس از گذشت یک سال از گفتگو‌های بی‌حاصل با اروپا بیش از پیش در حال نمایان‌شدن است.»
سه کشور آلمان، فرانسه و بریتانیا، اخیرا هم به طور جداگانه و هم به شکل مشترک سعی کرده‌اند ایران را اجرای اولتیماتومش منصرف کنند. اما از آنجا که اروپا نتوانست به ایران مشوق‌های اقتصادی بدهد، تلاش تروئیکای اروپایی در حفظ برجام به جایی نرسید. اروپایی‌ها هنوز به تلاش‌شان ادامه می‌دهند. ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، شامگاه سه‌شنبه، با همتای ایرانی خود، حسن روحانی، تماس تلفنی گرفت و گفت: همه باید برای جلوگیری از افزایش تنش و اقدامات تحریک آمیز در منطقه تلاش کنند. اندکی پیش از تماس ماکرون، وزیر خارجه او، ژان ایو لودریان، به ایران هشدار داد که نقض برجام توسط ایران، «یک اشتباه جدی و پاسخ بدی به فشار آمریکا» است. آنگلا مرکل نیز پیش‌تر گفته بود نقض برجام برای ایران بدون تبعات نخواهد بود.
جمعه آینده کمیسیون مشترک برجام در حالی برگزار می‌شود که بنا به گفته فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، این توافق «احتمالا در سخت‌ترین روزهای» عمرش به سر می‌برد. هم اکنون، نجات این توافق، که ظاهرا شمارش معکوس پایان آغاز شده، به تلاش اروپا برای جبران خسارت‌های ایران از تحریم‌های آمریکایی وابسته است. امری که بعید است اروپا در روز‌های آینده از عهده آن برآید.
به موازات این تحولات، صف‌بندی‌های سیاسی در شورای امنیت در زمینه برجام هم بیشتر شده است. پریروز شورای امنیت سازمان ملل، درباره ایران یک جلسه غیرعلنی برگزار کرد و قرار است روز پنج‌شنبه هم جلسه دیگری درباره پایبندی ایران به توافق هسته‌ای برگزار کند. همزمان با جلسه گذشته شورای امنیت، آمریکا برای بازگشت سریع (Snapback) تحریم‌ها در صورت تخطی ایران از برجام تلاش می‌کند. منابع دیپلماتیک بلندپایه در شورای امنیت به روزنامه الشرق الاوسط گفته‌اند به موازات جلسه قبلی شورای امنیت، که به درخواست آمریکا برگزار شده بود، حرف‌وحدیث‌هایی درباره بازگشت خودکار تحریم‌های بین المللی، موسوم به «Snapback» در صورت تخطی ایران از برجام و قطعنامه 2231 مطرح شد که این امر به معنای بازگشت شش قطعنامه‌ای است که به موجب قطعنامه 2231 لغو شده بودند.
البته پس از خروج آمریکا از برجام، درباره صلاحیت این کشور برای ارائه درخواست بازگشت تحریم‌های بین المللی شک‌وتردید‌هایی وجود دارد. یک دیپلمات به الشرق الاوسط گفته اگر ایران مفاد برجام را نقض کند، این درخواست می‌تواند از سوی یکی از کشور‌های عضو برجام مطرح شود. با این حال، بنا به گفته الشرق الاوسط، روسیه با اعمال تحریم‌ها مخالفت می‌کند و اروپایی‌ها هم مردد هستند.
در چند هفته آینده، با انتهای مهلت ایران، این صف‌بندی‌ها آشکارتر و جدی‌تر خواهد شد. اگر اروپا نتواند ایران را به ماندن در توافق هسته‌ای متقاعد کند، وضعیت دشواری خواهد داشت. چرا که در صورت کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، باید تصمیم بگیرد که آیا تحریم‌های بین المللی علیه ایران اعمال شود یا اینکه تحریم‌ها همچنان تعلیق‌شده باقی بماند.