بزرگنمايي:

نسیم گیلان -
پایبندی به شرایط پمپئو، چالش دولت ترامپ
٢
٠
دیپلماسی ایرانی / متن پیش رو در دیپلماسی آمریکا منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ری تاکی| واشنگتن یک مرتبه دیگر در هیجان جنگ فرو رفته است. طبق گزارش ها، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، دستور خود مبنی بر حمله به ایران در تلافی تحریکات آن را لغو کرده است. فهرست تحریک های ایران طبق باورهای ایالات متحده، طولانی است: تهران از تصمیم خود به نقض نسبی توافق هسته ای و نادیده گرفتن محدودیت ها بر ذخایر اورانیوم غنی شده خبر داده است؛ طبق ادعای دولت ترامپ، ایران مسئول حملات به تانکرهای نفتکش در خلیج فارس و از این رو، ایجاد اختلال در حمل و نقل محموله های تجاری در آب های بین المللی بوده؛ و نهایتا، یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکا را هدف گرفته است. اما بعید است که هدف از این اقدامات تحریک آمیز شروع جنگ بوده باشد. بیشتر به نظر می رسد که تهران به دنبال مذاکره با واشنگتن در شرایطی قدرتمند و اثبات ایستادگی خود در برابر کمپین «اعمال فشار حداکثری» است.
ایران پیش از مذاکره با ایالات متحده، به روایتی از موفقیت خود نیاز دارد و تحولات چند روز گذشته از جمله دستور به حمله ترامپ و سپس عقب نشینی از آن، نهایتا توجیه مناسب برای تهران برای حضور پای میز مذاکره را فراهم آورده است.
روند شکل گیری این روایت روز جمعه و ساعاتی پس از آنکه ترامپ دستور به حمله هوایی را لغو کرد، قابل مشاهده بود. (حجت الاسلام) علی اکبری، خطیب با نفوذ نماز جمعه تهران تاکید کرد: «دشمن هم به خوبی می داند که اگر جنگ را شروع کند، پایانش با آنها نخواهد بود.» سردار امیر حاجی زاده از فرماندهان نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم به این مساله اشاره کرد که ایران به راحتی می توانسته هواپیمای جاسوسی ایالات متحده را بزند، اما این کار را نکرده است. ترامپ هم روز شنبه به این اتفاق اشاره کرد و گفت: «دیروز یک هواپیما با 38 سرنشین هم بود. آنها هواپیما را زیر نظر داشتند، اما آن را هدف نگرفتند. فکر می کنم که این کار عاقلانه ای بود. و ما از آنها ممنونیم که این کار را نکردند. فکر می کنم تصمیم کاملا عاقلانه ای بود.»
اما واقعیت پیچیده تر از روایت موفقیت ایران است. اول اینکه دولت ترامپ بدون اینکه در صحنه بین المللی منزوی شود، از برجام یکجانبه خارج شد. دوم اینکه توانست به حمایت چند جانبه از تحریم اقتصادی خود دست یابد، چرا که تجارت های اروپایی با نادیده گرفتن اعتراض دیپلمات ها و سیاستمداران اروپایی مطابق درخواست ایالات متحده عمل کردند. طبق برآوردهای صندوق بین المللی پول، تولید ناخالص داخلی ایران در نتیجه تحریم ها 6 درصد کاهش و نرخ تورم حدود 50 درصد افزایش یافته است. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا فهرستی 12 موردی از خواسته ها از ایران را منتشر کرده که نشان می دهد واشنگتن تنها به دنبال رسیدگی به برنامه هسته ای تهران نیست و محدودسازی فعالیت های منطقه ای آن را دنبال می کند. و نهایتا اینکه دولت ترامپ موفق شده صادرات نفتی ایران را به شدت کاهش دهد.
به عبارت دیگر، ایران برای مذاکره با ایالات متحده دلایل زیادی دارد. دیپلمات های ایرانی که معتقدند از مذاکرات با دولت اوباما با دستاوردهای بیشتری از ایالات متحده بیرون آمدند، اکنون هم باور دارند که اگر وارد هر اتاق مذاکره ای شوند می توانند به سادگی از مخاطبان خود پیشی بگیرند. در صورت هر گونه بن بستی در مذاکرات، دولت ترامپ با فشارهای متحدان اروپایی و دموکرات ها مواجه خواهد شد که معتقدند خوسته های پومپئو واقع گرایانه نیستند و باید نادیده گرفته شوند. بسیاری از دیپلمات های وزارت امور خارجه، تحلیلگران اطلاعاتی و ژنرال های وزارت دفاع هم احتمالا همین حرف را خواهند زد. ایرانی ها پیشتر شاهد این مساله بوده اند که فشارهای این چنینی و ترس از جنگی دیگر در خاورمیانه دولت های اوباما و جورج دابلیو. بوش را پای میز مذاکره کشانده است و اکنون امیدوارند که همین عوامل نهایتا ترامپ و پومپئو را به محدودسازی خواسته هایشان وادار کنند. اما دولت ایران که در دو سال گذشته بارها تاکید کرده وارد هیچ گونه مذاکره ای با ترامپ نخواهد شد، اکنون برای تغییر رویکرد خود به یک دلیل قانع کننده نیاز دارد.
احتمالا استراتژی مخاطره آمیز ایران در افزایش فشارها علیه ایالات متحده و کاهش تمایلات به از سر گیری مذاکرات هسته ای نیز به همین دلیل بوده است. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، اعلام کرد که کشورش نهایتا در اجرای تعهدات طبق توافق هسته ای تجدید نظر خواهد کرد و اورانیوم غنی سازی شده را به جای ارسال به خارج از کشور، در داخل نگهداری خواهد کرد. بعدتر هم اتهامات دولت ترامپ علیه ایران مبنی بر دست داشتن آن در حملات به نفتکش ها در منطقه خلیج فارس پیش آمد. ایران هرگونه مداخله ای در این حملات را رد کرده، اما هر زمانی که با تهدیدها و تحریم های ایالات متحده مواجه شده حمل و نقل دریایی در منطقه را تهدید و این پیام را ارسال کرده است که ایران قابلیت متوقف کردن تجارت نفت از طریق یکی از استراتژیک ترین مسیرهای آبی جهان را دارد. و در آخرین تحولات، ایران یک هواپیمای بدون سرنشین ایالات متحده را هدف گرفته است. احتمالا ایران امیدوار بوده که اقداماتش به جنگ منجر نشود و آغازگر روندی دیپلماتیک باشد. اگرچه رویکردی مخاطره آمیز است، اما احتمالا جواب می دهد.
پیشبرد این استراتژی در اقدامات هفته های گذشته روحانی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، نیز مشهود است. روحانی از اصرار بر لزوم پیوستن مجدد ایالات متحده به برجام به عنوان پیش شرط مذاکره دست برداشت و تاکید کرد: «ما برای منطق و گفت و گو آماده ایم اگر که [طرف دیگر] با احترام پای میز مذاکره حاضر شود و مقررات بین المللی را دنبال کند و دستور به مذاکره ندهد.» ظریف هم به ترامپ هشدار داد: «شما علیه مداخله های احمقانه پرهزینه کمپین کرده اید. اما گروه جنگ طلبان و قصاب ها، "گروه بی" بدنام، به دنبال چیزی بیشتر از آنچه شما برایش آماده هستید، فعالیت می کنند.» ظریف با جدا کردن ترامپ از مشاورانش، این مساله را یادآور شد که اگر ترامپ مطابق توصیه آنها پیش برود، درگیر جنگ خواهد شد.
برخی از سیاستمداران خارجی به طور مرتب این مساله را مطرح می کنند که آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران مخالف هر گونه مذاکره است. اما این درست نیست. مذاکرات با دولت اوباما بدون موافقت رهبر ایران هرگز ممکن نمی شد. درست است که او به روحانی و ظریف درباره اعتماد به آمریکایی ها هشدار داده، اما اضافه کرده که شاخه اجرایی تحت رهبری روحانی مسئولیت دیپلماسی را بر عهده دارد و او تا زمانی که تهدیدی برای انقلاب وجود نداشته باشد، در امور دولت مداخله نخواهد کرد. این یعنی اگر روحانی در نقش خود به عنوان رئیس قوه مجریه با آمریکا وارد مذاکره شود، دست کم باید موافقت آیت الله خامنه ای را داشته باشد.
انتظار می رود که آمریکا و ایران به زودی مذاکره را شروع کنند اما چالش برای دولت ترامپ پایبندی به پارامترهای تعیین شده از سوی پومپئوست چرا که دستیابی به توافق به هر قیمتی نمی تواند یک میراث خوب برای دولتی با سیاست های افراطی باشد.
*پولیتیکو مگزین ترجمه طلا تسلیمی