بزرگنمايي:

نسیم گیلان- هرگونه تغییرات در طبیعت از جمله آب و هوا امری تدریجی است که پس از میلیون ها سال نمایان می شود ولی گاهی سرعت دخالت و تخریب طبیعت توسط انسان ها به گونه ای است که این تغییرات را سال ها به جلو می اندازد و در مدت کوتاهی هم نمود پیدا می کند.

به هر حال  کسی از عواقب زندگی غیرمسئولانه در این تنها کره قابل زیست در امان نخواهد بود، گیلان نیز به دلیل طبیعت حساس و شکننده‌اش بیش از هر استانی متاثر از این تغییرات خواهد بود و تغییر الگوهای جوی در سال‌های اخیر برای بسیاری از مردم عادی  نیز قابل لمس و ملموس شده‌ است.

 از نظر کارشناسان‌، چیزی که در بحث تغییر آب‌وهوا حائز اهمیت و تاثیرگذار است‌ تغییر درازمدت در الگوهای بارشی و روند مشخص کاهش یا افزایش وقوع پدیده‌های جوی است، بنابراین نوسان‌های دوره‌ای و تناوبی کوتاه‌مدت، لزوماً به مفهوم تغییر آب‌و هوا نیست که دراین باره می‌توان به مواردی‌ ازجمله فراوانی وقوع پدیده های جوی، تغییر رفتار بارش‌ها، روند افزایش دما و مهم‌تر از همه تاکید روی مداومت وقوع این شرایط اشاره کرد.  اتفاقاتی نظیر تغییر رژیم‌های بارندگی‌های استان گیلان از شرایط بارندگی‌های پیوسته و ملایم به موج‌های بارشی منقطع و سنگین و فوق سنگین و یا استمرار وقوع موج‌های گرمایی تابستانه  که مستمر طی سال های اخیر در حال رخ دادن هستند در درازمدت می تواند تغییرات آب و هوایی را در پی داشته باشند.

مستندات‌ و داده‌های علمی بیش از هرچیزی می‌تواند درباره پدیده تغییرات آب‌وهوایی که چندسالی است در هر کوی و برزن درباره آن صحبت می‌شود گویا و روشنگر باشد، به همین دلیل با دو تن از پژوهشگران آب‌وهواشناسی و هواشناسی میزگردی در دفتر ایرنا در لاهیجان تشکیل شد تا به درک بهتر این پدیده کمک کند.

دکتر سمانه نگاه پژوهشگر هواشناسی‌ و دکتر نیما فریدمجتهدی پژوهشگر آب ‌وهواشناسی در این نشست در بارۀ واقعیت‌های تغییرات آب‌ وهوا پاسخ می‌دهند.

تغییرات آب و هوا بحثی لوکس نیست

 دکتر فرید مجتهدی به عنوان کارشناس آب و هواشناسی می گوید:تغییر آب‌وهوا، یک بحث لوکس، موزه‌ای، دانشگاهی یا روشنفکری نیست و در گذشته بسیاری از مردم، پرداختن به مسائل و مشکلات محیط زیستی را دغدغۀ یک قشر خاص می‌دانستند اما در حال حاضر تعقل و تغییر رویکرد در مسائل مرتبط با تغییر آب‌وهوا، دغدغۀ اقشار مختلف جامعه است.

وی ادامه داد:همه مردم با جان و مال خود، در حال تجربه اثرهای مستقیم تغییر آب‌وهوا هستند پس امروزه برای زمینه‌سازی در بین اقشار مردم جهت لزوم آموزش و تبیین شرایط آب‌وهوایی که در آینده با آن مواجه هستند، نیاز به تلاش زیادی نیست چرا که اثرات تغییر آب‌وهوا در زندگی روزمره اشخاص مشهود و ملموس است.

وی اظهارداشت: هم اکنون هم یک دامدار کوچ نشین می‌تواند در موردِ شواهد تغییر آب‌وهوا برای شما مصداق بیاورد و هم یک استاد دانشگاه و هم کسی که در شهر زندگی می‌کند، پس ما اگر  در زمینه آموزش مردم هم کاری انجام ندادیم اما  مردم  در زندگی روزمره آن را لمس می‌کنند.

به گفته وی درک اینکه تغییر پدیده آب‌وهوا در حال رخدادن است، به تنهایی کاری از پیش نمی‌برد بلکه در گام اول همه اقشار مردم باید شروع کنند تا سرعت پیشرفت این اتفاق را کم کنند که یکی از راه‌ها کاهش تمرکز غلظت دی‌اکسیدکربن در جو و هر روش و عملی که منجر به این شود که گازهای گلخانه‌ای ‌کمتر تولید شود.

نابهنجار شدن الگوی بارشی درگیلان:

دکتر سمانه نگاه درباره ‌اینکه آیا میزان بارش تغییر کرده است؟ می‌گوید: اگر بخواهیم برای استان گیلان به طور دقیق اظهارنظر کنیم باید بگوییم نه، چون اگر کاهشی هم داشته باشد، آنقدر جزئی‌ است که تاثیرگذار نیست اما این بارش‌ها نابهنجارتر شده‌ و الگوی بارش‌ها تغییر کرده  یا به عبارتی تدوام بارش‌ها کمتر شده ولی شدت آن افزایش یافته است، بارش سنگین 285 میلی‌متری در طی 5 ساعت در لاهیجان، 125 میلی‌متری در بندرانزلی ظرف مدت 40 دقیقه و همچنین بارش رودسر که رکورد بارشی استان و ایران را با رقم 317 میلی‌متر طی 24 ساعت شکست، در ظرف دو سال اخیر نمونه هایی از تغییر الگویی بارندگی ها به شمار می‌روند.

 وی اظهارداشت: اگرچه میزان بارش‌ها تغییر مشخصی نکرده است اما تغییر الگوی بارندگی‌ها در ابعاد مختلف نتایج منفی دارد و همان حجم بارش در زمانی کوتاه می‌بارد و بارش‌های بهنگام که نیاز کشاورزی و طبیعت گیلان است کاهش چشمگیری می‌یابد و درست زمانی که به بارش برای کشاورزی وجود دارد این نوع بارندگی‌های تند و نابهنگام ‌در جلگه گیلان مستقیم به دریا می‌ریزند!

وی تاکید کرد: بنابراین بارش در زمانی و با شدتی اتفاق می‌افتد که خسارت وارد می‌کند و آب ناشی از آن قابل دسترسی و مهار نیست‌ و این یکی از اثرات مهم تغییر آب‌وهواست، وقوع بارش‌های فرین و سیل آساست.

رکوردهای دمایی افزایش یافته است

این پژوهشگر علم هواشناسی گفت: در یک دهه اخیر، رکوردهای دمایی افزایش پیدا کرده است و متاسفانه در چند سال اخیر ما شاهدِ شکستن رکوردهای دمایی قبلی هستیم و این نشانه خوبی نیست.

وی افزود: ثبت دماهای فرین بیشتر در چند سال اخیر در استان گیلان به عنوان نمونه، ثبت دمای بیشینه مطلق در مرداد 1394 در منجیل با رقم 47.8سلسیوس نمونه‌های از آن است و رکورد گرمای استان در طول دوره آماری در این سال زده شد.

نیما فریدمجتهدی  کارشناس آب و هواشناسی نیز دراین باره می‌گوید: در فصل گرم و سرد چند سال اخیر به‌ویژه دو سال گذشته، رکوردهای دمایی چه در فصل گرم و سرد زده شده است، در آبان 97 بیشتر ایستگاه‌های گیلان رکورد دمایی را شکستند، بیشتر ایستگاه‌ها دمای بین 36 و 37 درجه ثبت کردند و در فروردین و تیر ماه سال گذشته هم رقم‌ها جابجا شدند، ثبت دماهایی تا نزدیک 38 درجه اتفاقی که در روند دمای استان گیلان رخ داده است.

به گفته وی این تغییر در دماهای کمینه هم قابل مشاهده است، دماهای کمینه استان گیلان روند افزایشی معنی‌دار و مشخصی داشته است به زبان ساده، شب‌های گیلان، گرم‌تر شده‌ البته این روند مشابه روندهایی است که در بخش‌های مختلف جهان که از تغییرات آب‌وهوایی متاثر شده‌اند، رخ داده است، اصلا یکی از نتایج حاصل از گرمایش جهانی در دنیا، افزایش دمای کمینه است.

وی خاطرنشان کرد: علاوه برآن ویژگی‌های یخبندان در همین راستا در منطقه ما تغییر کرده است به‌عنوانِ ‌مثال فراوانی یخبندان‌های فرین و شدید به‌طور محسوسی کاهش پیدا کرده‌است و ‌دوام دوره‌های یخبندان کم شده، مثلاً زمانی در همین استان ما در سال 1972، 27 شب مدوام یخبندان داشتیم اما الان، پردوام‌ترین یخبندان‌هایی چند روزه به ندرت به 12 روز می‌رسد.

وی یادآورشد: خلاصه اینکه فراوانی یخبندان‌ها در منطقه، کاهش پیدا کرده؛ فراوانی یخبندان‌های شدید و فرین کاهش محسوسی پیدا کرده است و فراوانی موج‌های گرمایی و دماهای کمینه مطلق افزایش یافته و رخداد دماهای بیشینه فرین، به شدت افزایش یافته و در چندین سال اخیر، ما رکوردهای عجیبی را تجربه کرده‌ایم که رکوردهای استان و کشور را در طول دوره آماری جابجا کرده است، بارش‌های سیل‌آسا و انفجاری لاهیجان و رودسر نمونه‌هایی از آن به شمار می‌روند.

بارش برف به فرایند درون جو مرتبط است

فریدمجتهدی دربارۀ نباریدن برف در جلگه گیلان در زمستان گذشته گفت: نباریدن برف در یک سال نشان از تغییرات آب‌و هوایی نمی‌تواند باشد و آنچه مسلم است نیامدن برف طی زمستان گذشته در جلگه گیلان را نمی‌توان به کل کشور و یا حتی پهنه استان گیلان اطلاق کرد چرا که سال 97 یکی از سال‌های استثنایی با بارش‌های قابل توجه باران و برف برای نواحی غربی و شمال‌غربی و حتی بخش‌های مرکزی و جنوبی ایران بود.

به گفته وی طبق آمار رسمی مرکز ملی خشک‌سالی، بارش استان‌های مختلف در سال گذشته از آغاز پاییز تا اسفند ماه بین 3 تا 99 درصد افزایش داشته و بارش کلی کشور هم حدود 40 درصد افزایش یافته است که مجموع بارش گیلان هم از ابتدای سال آبی تاکنون (ابتدای مهر 1397 تا میانه تیر ماه 1398) 20 درصد بالاتر از نرمال بوده است.

 نگاه  نیز  تاکید کرد: بحث جلگه گیلان متفاوت است، بارش برف بستگی به عوامل متعددی دارد که یکی‌ از مهم‌ترین آن‌ها نحوۀ آرایش، حرکت و میزان تقویت توده هوای سرد در مناطق مختلف نیمکره شمالی است، بالطبع ، یکی از تاثیرگذارترین عوامل برای بارش برف در نواحی جلگه‌ای گیلان، فعال بودن و حرکت به‌سمتِ جنوب سامانه‌های سرد و پرفشار قطبی و پرفشار سیبری در فصول سرد سال است.

وی تصریح کرد: حرکت جنوب‌ سوی این توده هواهای بسیار سرد به‌سمتِ عرض‌های پایین‌تر با برودت شدید هوا در نیمۀ شمالی کشور همراهی می‌کند و در صورت تامین منبع رطوبتی درون جو می‌تواند منجر به وقوع بارش برف در سواحل جنوبی دریای کاسپین شود و سال 97 ازجمله سال‌های بود که توده هواهای سرد قطبی و سیبری نسبتاً ضعیف بودند و برخلاف آن فراوانی موج‌های کم‌فشار در عرض‌های میانی را شاهد بودیم که پیامد حضور این سامانه‌های کم‌فشار و مرطوب، بارش‌های مناسب برای بخش‌های غربی و شمال غربی ایران بود و این شرایط تا حد زیادی با فرایندهایی درون جو  تحتِ عنوان فرایندهای پیوند از دور مانند ال نینو، لانینو و نوسانات شمال مرتبط است .

تغییر آب‌وهوا و ارتباط آن با بارش برف در استان گیلان:

به گفته این  دو کارشناس ، عدم وقوع بارش برف برای یک سال‌، نمی‌تواند نمایشگر تغییر آب‌وهوا باشد چون تغییر آب‌وهوا یک فرایند درازمدت وهمراه با روند مشخص است.

خانم نگاه در این باره می گوید:بررسی آماری و تاریخی وقوع برف‌های سنگین در 50 سال اخیر، رفتار تناوبی وقوع این پدیده را نشان می‌دهد،بنابراین سال‌هایی وجود داشته که بارش برف در جلگه گیلان اتفاق نیفتاده و یا برش برف سبک به ثبت رسیده است و  عدم بارش برف سنگین در یک یا دو سال  نمی‌تواند بر تغییر آب وهوا دلالت داشته باشد و عدم وقوع بارش برف در زمستان سال گذشته در جلگه گیلان می‌تواند شرایطی محتمل برای سال‌های مختلف در استان باشد و بستگی به فرایندهای دور پیوندجوی‌، نحوۀ فعالیت و حرکت توده‌های هوای سرد و قطبی اروپایی و سیبری دارد.

به گفته وی  داده‌های تاریخی و آمارها نشان می‌دهد که طی سال‌های متنوعی، جلگه گیلان زمستان را بدون برف سپری کرده است و به عبارتی این شرایط، غیرعادی و مبین وقوع تغییر آب‌وهوا نمی‌باشد و قدیمی‌ترین بارش برف سنگین که در گیلان موردِ شناسایی قرار گرفته، برف زمستان 1212 شمسی است.

وی گفت:اگر خلاء آماری  موجود بین سال‌های 1216 تا 1284  را در نظر نگیریم، ظرف مدت یک قرن اخیر (از سال 1284 تا 1397 شمسی) در استان گیلان حدود 24 برف سنگین رخ داده است که طبق شواهد و اظهارنظر شاهدان عینی، برف سال 1328 سنگین‌ترین برف در سده‌ی اخیر در استان گیلان بشمار می رود و به‌طورکلی در هر دهه، در صد سال اخیر، ما یک برف سنگین داشتیم. مجتهدی نیز در این باره  می گوید: نکته جالب اینکه، برغم شهرت دهه 40 و 50 شمسی در بارش برف‌های سنگین، فراوانی وقوع برف‌های سنگین در دهه 80 و90 شمسی بیشتر بود.

 جابجایی فصلی 

کارشناس هواشناسی  ضمن تائید جابجایی فصل ها گفت: جابه‌جایی فصل را همه به‌عنوانِ افراد عادی  بویژه در فصل سرد سال در دهۀ اخیر متوجه شده اند عملاً فصل گرم، خیلی زودتر شروع می‌شود، فصل‌های گرم در منطقه ما، کم‌کم ولی به شکلی مستمر در حال طولانی‌تر شدن است و شاهد این مدعا هوای بهاری و گرم در اسفند ماه سال گذشته و شکوفه دادن زودهنگام درختان و درآمدن گلها در این ماه بود که به‌طور مکرر در دهه اخیر تکرار می‌شود.

نگاه افزود: این تغییرات عواقب زیادی دارند، هر تغییری در شرایط آب‌وهوا، منجر به تغییرهای گسترده‌ای در شرایط محیط ‌زیست و در نهایت وضعیت زیستی ما می‌شود، به‌عنوان مثال، تغییر در شدت، فراوانی و الگوی رفتاری مخاطره‌های طبیعی، اثرهای زیادی دارد، مثلاً افزایش شدت بارش‌ها، منجر به راه افتادن سیل‌ می‌شود که خارج از انتظار و برآوردهای مهندسی ما بوده است که این سیل‌ها تاسیسات حیاتی و مهم را از بین می‌برند که ترمیم و به راه‌اندازی آن‌ها سال‌ها طول می‌کشد و ما مشابه این بارش‌های سنگین و سیل‌ها و از بین رفتن بناها، راه‌های ارتباطی‌، پل و غیره ‌را تجربه‌کرده‌ایم‌.

وی افزود:وقوع نابهنجاری‌های بارشی، خشک‌سالی‌های مستمر، نابهنگام، محصولات کشاورزی را از بین خواهند برد، امنیت غذایی‌، امنیت روانی و در نهایت و در بدترین حالت می‌تواند شرایط حیات و دوام ما روی کره زمین را از بین ببرند.

تکلیف همگانی در قبال پدیده تغییر آب‌وهوا 

 فریدمجتهدی اظهار داشت: مردم به معنای واقعی کلمه در زمینۀ تغییر آب‌وهوا تکلیف دارند و  همه ما باید تکلیف خودمان را بدانیم، واقعیت این است که کره زمین یک سامانه پیچیده است، تعادل ذاتیِ کره زمین توسط محرک‌های انسانی تحریک و دچار اختلال شده و این مسئله دقیقاً توسط انسان رخ داده است.

وی تصریح کرد: وقتی نقاط تعادل یک سامانه بهم می‌ریزد برای برگرداندن آن سیستم به تعادل‌، نیاز به صرف زمان، هزینه و انرژی بیشتری دارد و حداقل با توجه به توان و سرمایه کم ما و هم عمر کوتاه آدمی در برخی مواقع اصلاً سیستم قابل برگشت نیست‌ و مردم باید اولا مسئله تغییر آب‌وهوا را موضوع عینی زندگی خود بدانند، نه یک شعار، یا خبر! وقتی شما بدانید که تغییر آب وهوا در حال رخ دادن است و همه ما مسئول مقابله و سازگاری با آن هستیم، ناگزیر باید آنرا جدی گرفت.

وی  افزود: امروزه ما در مقایسه با مردم گذشته، نسبت به خیلی از مسائل محیطی دچار اهمال و سهل‌انگاری شده‌ایم حتی در پاره‌ای مسائل پا را  فراتر گذاشته ایم و تا حد زیادی بی‌تفاوت و خنثی عمل می‌کنیم تا چند دهه قبل، برغم ضعف در امکانات و بسترهای اطلاع‌رسانی و همچنین محدودیت تکنولوژی در بحث پیش‌بینی شرایط جوی، مردم بدون پیش آگاهی از وقوع برف، از ابتدای فصل پاییز  چه از لحاظ ذخیره مواد غذایی، سوخت و چه انجام برف‌روبی در زمان بارش برف آماده مواجه با آن بودند درحالی‌که درحالِ‌حاضر در موقع برف در 10  خانه یک پارو وجود ندارد و حتی 10 روز پس از بارش برف و انباشت آن در جلوی خانه از شهرداری و دولت انتظار دارند که برف را پارو کنند.

وظیفه دولتمردان و برنامه‌ریزان در سطح ملی‌

سمانه نگاه در زمینه مسئولیت  دولتمردان در این خصوص گفت: وظیفۀ اصلی دولتمردن آموزش و آگاه سازی است اما واقعیت این است که بخش دولتی‌ نه شناخت کاملی نسبت به این پدیده و نه نقشه و راهی در این زمینه دارد، در بسیاری از مواقع هم به کاربردن نام این پدیده، برای فرار به جلو است بویژه در زمینه اتفاقاتی که در مدیریت بحران رخ می‌دهد.  

وی یادآورشد: دولت باید به مسئله آموزش و تبیین آن برای مردم اقدام کند و اعتماد عمومی را جلب کند که در بسیاری از مسائل مربوط به آموزش قوانین عمل نمی‌شود و ردپای نبود اعتماد درمیان است.

به گفته وی دولت نیاز به برنامه‌ریزی مجدد برای مناطق جغرافیایی مختلف دارد زیرا شرایط جغرافیای، آب‌و هوایی و بوم شناختی هر بخش از کشور و همچنین میزان تاثیر تغییر آب‌وهوا در هر منطقه متفاوت است.

وی در ادامه گفت: چه بخواهیم و چه نخواهیم. برنامه‌های مختلف باید اثر جنبه‌های مختلف تغییر آب‌وهوا را در بر بگیرد و تغییر آب‌وهوا یکی از واداشت‌هایی است که در ابعاد مختلف تصمیم‌گیری، مدیریت و اجرا تاثیر خواهد داشت و هر تصمیمی باید با توجه به سناریوهای محتمل پیش‌رو گرفته شود، چون تغییر آب‌وهوا تمام داشته‌های ما را متاثر خواهد کرد.

* سمانه نگاه دارای دکتری هواشناسی است و تاکنون چندین جلد کتاب در زمینه تغییر آب‌و هوا، آب‌و هوای گیلان و مخاطرات آب‌و هوایی نگاشته است. وی از متخصصان و پژوهشگران برجسته رشته هواشناسی در استان گیلان بشمار می رود.