بزرگنمايي:

نسیم گیلان -
یارکشی سه جانبه
٠
٠
شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.
تحولات کشور جنگ‌زده یمن با رخدادهای اخیر در بندر «عدن»، پایتخت موقت دولت «عبدربه منصور هادی» که از سوی جدایی‌طلبان موسوم به «شورای انتقالی» به اشغال و اخراج عوامل دولت تحت‌الحمایه ائتلاف عربی انجامید، وضعیت در این کشور بحران‌زده را پیچیده‌تر کرده است.
چنانچه بسیاری از ناظران و تحلیلگران سیاسی جهان از این رویداد به‌عنوان فروپاشی ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی و آغاز یک جنگ درونی در بطن جنگ داخلی از آن نام برده‌اند. در‌واقع تحولات عدن تصویر وضعیت پارادوکسیکالی در درون ائتلاف عربی است. جناح به رهبری عربستان با جناح جدایی‌طلب به رهبری امارات متحده عربی، هم‌زمان که علیه جنبش «حوثی‌ها» که بخش شمالی کشور و «صنعا» پایتخت را در دست دارند، متحدند؛ اما در رقابت و تضاد منافع قرار دارند.سابقه این موضوع به قبل از جنگ داخلی این کشور در نتیجه بهار عربی برمی‌گردد و از همان ابتدای وحدت شمال و جنوب به رهبری «عبدالله صالح»، رئیس‌جمهوری مقتول این کشور، تضادها و رقابت‌ها در این کشور قبایلی مختومه نشد و مانند آتشی زیر خاکستر بود.‌جنگ داخلی در یمن در سال 2015 این فرصت را به جدایی‌طلبان جنوب داد تا از فرصت به‌دست‌آمده و سقوط دولت بدون پشتوانه ملی هادی، نهایت بهره را برده و از کمک‌های ائتلاف عربی در جنگ با حوثی‌ها به‌عنوان دشمنان تاریخی خود استفاده کنند. از طرف دیگر با توجه به همین مشروعیت‌نداشتن دولت هادی و اینکه عملا هیچ‌گونه نیروی نظامی و حمایت مردمی نداشت و فقط با فرار به عربستان توانست خود را از گرداب حادثه نجات دهد، ائتلاف شکل‌گرفته عربی در داخل یمن بیش‌از‌پیش به قبایل جدایی‌طلب جنوب تکیه کرده و هم‌زمان نیز با استخدام مزدورانی از سودان، سومالی و پاکستان توانست ارتش و نیروی غیر‌منضبط نظامی را سازماندهی کند.‌در‌حالی‌که عربستان به‌عنوان رهبر این ائتلاف عربی بیش از همه متکی به حملات هوایی و تکیه بر گروه‌های خارجی و اسلام‌گرایان یمنی علیه حوثی‌ها بود؛ اما امارات متحده به‌عنوان متحد استراتژیک آنان در این ائتلاف، زیرکانه با نزدیکی به جدایی‌طلبان جنوب روی بخشی از نیروهای واقعا موجود یمنی سرمایه‌گذاری می‌کرد. تحولات جدید در جنوب یمن به‌خوبی نشان می‌دهد که استراتژی ائتلاف عربی در این جنگ نه‌فقط از انسجام کافی برخوردار نبود؛ بلکه در زیر پوسته آن، دو کشور اصلی ائتلاف عربی و نیروهای تحت فرمان آنان اهداف و منافع متضادی را دنبال می‌کردند که با هم هیچ سنخیتی نداشت. ‌درگیری‌ها در بندر عدن، مقر دولت دست‌نشانده هادی از چهارشنبه گذشته بین نیروهای تحت امر دولت با نیروهای جدایی‌طلب جنوب آغاز شد و از‌آنجا‌که نیروهای قبایلی جنوب در این شهر پایگاه اجتماعی قدرتمندی داشتند، در مدت سه روز توانستند کاخ ریاست‌جمهوری و تمام اماکن دولتی را به تصرف خود در‌آورده و دوباره بقایای دولت هادی را از یمن فراری دهند. تسخیر راحت عدن از سوی نیروهای تحت رهبری شورای انتقالی به‌خوبی نشان داد که عربستان با وجود صرف هزینه‌های ده‌ها میلیارد دلاری در جنگ یمن بر روی دولتی سرمایه‌گذاری کرده که هیچ‌گونه پایگاه مردمی در میان مردم یمن از شمال تا جنوب ندارد و فقط کاریکاتوری از موجودیت یک دولت ملی است.‌از مدت‌ها پیش کاملا مشخص شده بود که جنگ یمن با توجه به گسست‌های قومی و ملی هیچ برنده‌ای ندارد؛ اما در شرایطی که «محمد بن‌سلمان»، ولیعهد و حاکم واقعی عربستان، دلخوش به پیروزی بود، رهبران امارات از‌جمله «محمد بن‌زاید»، ولیعهد قدرتمند ابوظبی، تحت تأثیر و فشار «محمد بن‌راشد آل مکتوم»، حاکم دوبی، با توجه به تحولات منطقه و واقعیت بن‌بست جنگ یمن، سیاست متفاوتی را در پیش گرفتند.‌آنچه امروز در عدن می‌گذرد؛ هرچند که ناشی از همین دو استراتژی موازی و مخالفِ هم در درون ائتلاف عربی است؛ اما به نظر می‌رسد که تا حدود زیادی از تحولات منطقه خلیج فارس هم تأثیر گرفته است. از زمان انفجار نفت‌کش‌ها در حوالی جزیره اماراتی «فجیره» برخورد، رهبران امارات با متحد سعودی خود تغییر کرد و آنان به‌عنوان کشور متکی به تجارت و بسیار آسیب‌پذیر از نظر امنیتی، تشدید تنش را به صلاح خود ندیده و با سفر آل‌مکتوم به روسیه و احتمالا واسطه‌گری روس‌ها هیئت بلندپایه مرزبانی آنان به ایران رفت و تا حدودی مناسبات دوجانبه ترمیم شد.
بنا به گزارش‌ها بعد از چهار روز سکوت معنادار سعودی‌ها درباره تحولات عدن، بالاخره یکشنبه گذشته رهبران این کشور با محکوم‌کردن جدایی‌طلبان شورای انتقالی دست به بمباران بعضی مواضع آنان زده و با هشدار درباره حملات همه‌جانبه، در واقع امارات را تهدید به واکنش شدیدتر کردند. طبق گزارش‌های منتشر‌شده، جدایی‌طلبان جنوب از بعضی مواضع تصرف‌شده در حال عقب‌نشینی هستند و گویا «عیدروس»، رئیس شورای انتقالی جنوب، با پذیرش شروط عربستان، پیشنهاد «ملک سلمان»، پادشاه عربستان، برای مذاکره در ریاض را پذیرفته است.‌اما آنچه امروز در عدن می‌گذرد، نشان می‌دهد که دو جناح ائتلاف عربی بیش‌از‌پیش از هم دور می‌شوند و هر‌کدام با اتکا به نیروهای نیابتی خود سعی در ترسیم نقشه آینده یمن خواهند داشت. از یک طرف عربستان با نزدیکی به حزب اسلام‌گرای متمایل به اخوان‌المسلمین «اصلاح» و بقایای دولت هادی و از طرف دیگر امارات به اتکای قبایل جدایی‌طلب جنوب در مقابل هم صف‌آرایی کرده‌اند و حتی توافق در مذاکرات احتمالی هم نمی‌تواند این گسست عینی را از میان بردارد.از طرف دیگر نیروهای حوثی که بر بخش شمالی و صنعا تسلط دارند، نشان داده‌اند که با وجود حملات همه‌جانبه ائتلاف عربی و تحریم‌های کامل توانسته‌اند انسجام خود را حفظ کرده و وضعیت درونی مناطق تحت سلطه خود از‌جمله صنعا را امن نگه دارند.
گسست در جبهه تحت نفوذ ائتلاف عربی، برای حوثی‌ها خبری خوشحال‌کننده است و آنان می‌توانند از این فرصت برای خارج‌شدن از زیر فشارها استفاده کنند. این شرایط آغاز دوره جدیدی از بحران یمن است که منازعات را از دو‌ضلعی حوثی‌ها–دولت هادی خارج کرده و سه‌ضلعی منازعه‌جویانه جدیدی شکل گرفته است که توازن نیروها را به کلی دگرگون می‌کند. بدون‌تردید تحولات یمن اوضاع خلیج فارس را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و همچنین احتمالا ادامه این روند، فشار دولت‌ها و از‌جمله کنگره آمریکا را برای تعلیق یا تحریم فروش سلاح به عربستان به بهانه جنگ یمن تشدید می‌کند.
جان بولتون برای دیدار با بوریس جانسون به لندن رفت
اتحاد تندروها علیه ایران
مشاور امنیت ملی ایالات متحده برای نخستین‌بار پس از آغاز نخست‌وزیری بوریس جانسون، شامگاه یکشنبه برای مذاکره با مقام‌های ارشد دولت بریتانیا وارد لندن شد. به نوشته روزنامه گاردین، این سفر در شرایطی انجام شد که بریتانیا خود را برای خروج از اتحادیه اروپا آماده می‌کند و بسیاری از سیاست‌مداران بر این باورند که لندن بیش از پیش به واشنگتن وابسته خواهد شد. مقام‌های واشنگتن امیدوارند پس از سال‌ها که سیاست خارجی بریتانیا کم‌و‌بیش با بقیه اعضای اتحادیه اروپا هماهنگ بود، این کشور دوباره به متحد نزدیک سیاست خارجی آمریکا تبدیل شود. این در حالی است که دولت جانسون نیز روی یک پیمان تجارت آزاد با آمریکا پس از خروج از اتحادیه اروپا حساب ویژه‌ای باز کرده است؛ پیمانی که بریتانیا امیدوار است بتواند اثرات منفی از‌دست‌دادن دسترسی کامل به بازار اتحادیه اروپا پس از خروج بی‌توافق از این بلوک تجاری را جبران کند. اما بعید نیست آمریکا برای بستن چنین قراردادی، بهای گزافی را از بریتانیا طلب کند؛ بهایی که ممکن است شامل حمایت از موضع آمریکا در قبال ایران هم بشود. هرچند سخنگوی نخست‌وزیر بریتانیا پیش از دیدار جانسون و بولتون گفته است موضع لندن درباره ایران و برجام تغییر نکرده است اما طبق گزارش‌های منتشر‌شده تلاش برای متقاعد‌کردن دولت جانسون به اتخاذ مواضعی سختگیرانه‌تر علیه تهران مهم‌ترین هدف این سفر دو روزه به‌شمار می‌آید. انتظار می‌رود بولتون به مقام‌های لندن توصیه کند که سیاست خود در قبال ایران را بیش از پیش با واشنگتن همسو کنند. رویکرد مشترک در قبال کمپانی چینی هوآوی و مذاکره بر سر توافق تجاری میان واشنگتن و لندن پس از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا نیز از دیگر اهداف سفر جان بولتون عنوان شده است.رویترز در آستانه این سفر و به نقل از مقام‌های کاخ سفید خبر داد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، امیدوار است بتواند لندن را متقاعد کند تا با خروج از توافق هسته‌ای با ایران، فشارها بر تهران را افزایش دهد. با این حال، دیپلمات‌های آمریکایی می‌گویند، بعید است که لندن در زمانی کوتاه تسلیم این خواسته دولت ترامپ شود. بریتانیا در کنار فرانسه و آلمان همچنان از برجام حمایت می‌کند. اما توقیف یک نفت‌کش این کشور در تنگه هرمز از سوی ایران، فشارهای واشنگتن را بر دولت بریتانیا برای اتخاذ موضعی سخت‌تر در قبال ایران افزایش داده است.این اقدام ایران پس از آن بود که نیروی دریایی بریتانیا به درخواست جبل‌الطارق یک نفت‌کش ایرانی را در آب‌های جبل‌الطارق به ظن نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه توقیف کرد. با اینکه بریتانیا اخیرا به طرح تأمین امنیت دریایی در خلیج‌فارس که از سوی ایالات متحده و با هدف حفاظت از کشتی‌های تجاری ایجاد شده، پیوسته اما تأکید کرده است که همچنان از تعامل و مذاکره با ایران برای حل چالش نفت‌کش‌ها حمایت می‌کند. با وجود پیوستن بریتانیا به طرح واشنگتن برای تأمین امنیت کشتی‌های تجاری در خلیج‌فارس، فرانسه و آلمان با درخواست واشنگتن موافقت نکرده‌اند.دونالد ترامپ و بوریس جانسون امیدوارند با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا در 31 اکتبر، لندن هماهنگی خود با سیاست‌های برلین و پاریس را کاهش دهد و نزدیکی بیشتری با سیاست‌های بین‌المللی ایالات متحده داشته باشد. موافقت جانسون -که رسانه‌ها او را ترامپ بریتانیا می‌خوانند- با سیاست‌های افراطی ترامپ امیدواری کاخ سفید به این همراهی را افزایش داده است. موضوع ایران و افزایش فشار بر این کشور هم یکی از کلیدی‌ترین موضوعاتی است که ترامپ و بولتون می‌خواهند در آن، بریتانیا را بیش از پیش با خود همراه کنند.با این حال، وزارت خارجه بریتانیا ابراز نگرانی کرده است که افزایش فشارها بر ایران در آستانه انتخابات در این کشور می‌تواند موضع تندروها را تقویت کرده و در صورت افزایش قدرت تندرو‌ها در ایران، احتمال تقابل غرب و ایران در خلیج‌فارس و بحرانی‌تر‌شدن شرایط خاورمیانه بیشتر می‌شود.تشدید فشار بر شرکت ارتباطات هوآوی چین که آمریکا فناوری نسل پنجم ارتباطی آن را از جمله تهدیدها علیه امنیت ملی خود می‌داند، دیگر موضوعی است که قرار است در گفت‌وگوهای مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ در لندن درباره آن مذاکره شود. سفر بولتون به لندن در حالی انجام شد که هفته گذشته دومینیک راب، وزیر خارجه جدید بریتانیا، در واشنگتن با بولتون و دیگر مقام‌های ارشد دولت ترامپ دیدار کرد. از زمان انتخاب بوریس جانسون به نخست‌وزیری بریتانیا، او و دونالد ترامپ گفت‌وگوهایی تلفنی داشته‌اند، اما نخستین دیدار بوریس جانسون به عنوان نخست‌وزیر بریتانیا با ترامپ حدود دو هفته دیگر و در جریان نشست سران گروه هفت در فرانسه صورت خواهد گرفت.
ظریف با امیر قطر دیدار کرد
محمد‌جواد ظریف بعد از تحریم‌شدن از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا، در اولین سفرش به قطر رفت؛ سفر به کشوری که چندی پیش از سوی همسایگان عرب خود تحریم شد و فرصتی شد برای رفاقت بیشتر تهران- دوحه. حالا ظریف در چندمین سفر خود به قطر، از مناسبات سیاسی ایران و کشورهای منطقه می‌گوید و از اینکه قطر می‌تواند الگوی این رابطه باشد. این در حالی است که صحنه منازعه در یمن به شکل دیگری رخ کرده و چرخش‌هایی از سوی امارات متحده عربی مشاهده می‌شود. در همین حال، ایران همچنان به دنبال استفاده از ابزار دیپلماسی است تا مسائل منطقه‌ای را به‌ نوعی حل و فصل کند.
در همین حال سفر ظریف به قطر انجام شده است. او در دوحه با امیر قطر و وزیر خارجه این شیخ‌نشین دیدار کرد و در مراسم شام روز عید قربان به میزبانی وزیر خارجه قطر، حضور یافت.
محمد‌جواد ظریف، صبح دوشنبه با شیخ تمیم‌بن‌حمد، امیر قطر، دیدار و گفت‌وگو کرد. وزیر خارجه در این دیدار دیدگاه جمهوری اسلامی ایران در توسعه مناسبات با کلیه همسایگان را مورد تأکید قرار داد و از روابط ایران و قطر به عنوان الگویی برای مناسبات سیاسی ایران و کشورهای منطقه یاد کرد. وزیر امور خارجه ایران‌ گفت: تروریسم اقتصادی علیه ملت ایران کارساز نیست و بر ناامنی منطقه افزوده است.
امیر قطر نیز در این دیدار با اشاره مناسبات «نزدیک و برادرانه» ایران و قطر، بر مشورت و رایزنی دو کشور درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی و تلاش مشترک برای حل و فصل مشکلات منطقه تأکید کرد. او همچنین بر آمادگی همیشگی کشور متبوع خود برای برقراری صلح و ثبات در منطقه تأکید کرد.
ظریف در دیدار با محمد بن عبدالرحمن، وزیر خارجه قطر، نیز روابط ایران و قطر را در تمامی زمینه‌ها از جمله در حوزه سیاست و اقتصاد رو به رشد خواند. وزیر خارجه در این دیدار بر رایزنی مستمر دو کشور در زمینه تحولات منطقه به عنوان یک نیاز منطقه‌ای تأکید کرد. ظریف گفت: ائتلاف‌های نظامی از پیش شکست خورده‌اند و نیروهای بیگانه موجبات ناامنی منطقه را فراهم می‌آورند. وزیر خارجه ایران امنیت خلیج‌فارس را مسئولیت کشورهای همین منطقه دانست و نه نیروهای خارجی و بر مسئولیت ایران در حفظ صلح و ثبات منطقه تأکید کرد.
وزیر خارجه قطر نیز در این دیدار با ابراز خرسندی از روابط ویژه ایران و قطر، بر نقش دو کشور در برقراری صلح و ثبات منطقه و همکاری مشترک ‌به‌منظور تقویت عنصر گفت‌وگو برای حل و فصل مشکلات منطقه تأکید کرد.
اداره کل اطلاع‌رسانی و سخنگویی وزارت امور خارجه گزارش داد، محمدجواد ظریف پس از بازگشت از سفر قطر در توییتی گفت: «از سفر بسیار سازنده به قطر، به ایران بازگشتم. با جناب آقای تمیم‌بن‌حمد امیر قطر و آقای محمد‌ بن عبدالرحمن آل‌ثانی وزیر امور خارجه درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و جهانی تبادل نظر کردیم. همچنین گفت‌وگوی مفصلی با الجزیره انگلیسی داشتم».