بزرگنمايي:

نسیم گیلان -
سقوط آزاد دهک‌ها؛ افزایش فقر در ایران
٠
٠
روزنامه سازندگی / متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
کسری درآمد به معنای کوچک‌شدن سفره خانوارهاست. آمارها نشان می‌دهد در یک سال اخیر، قیمت کالاهای اساسی دست کم 50 درصد رشد داشته و تورم نقطه‌ای مردادماه 98 هم به 41,6 درصد رسیده است. این یعنی خانوارهای ایران به طور میانگین 41.6 درصد بیشتر از مرداد 97 برای خرید یک «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کرده‌اند.
مردم ایران در یکسال گذشته فقیرتر شده‌اند؛ آخرین گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد در سال 96، دو دهک ابتدایی جامعه (شهری) با کسری درآمد روبه‌رو بوده‌اند اما بحران‌های اقتصادی در سال 97 باعث شد چند میلیون ایرانی دیگر نیز در مقابل هزینه‌ها کم بیاورند؛ حالا خانوارهای دهک سوم نیز قادر به تامین هزینه‌های خود نیستند و آنطور که مرکز آمار می‌گوید، ماهانه 17 هزار و 800 تومان کسری درآمد دارند. این رقم برای دهک‌های اول و دوم به ترتیب 249 هزار تومان و 137 هزار تومان است. هیچکس به درستی نمی‌داند چند نفر در این دهک‌ها جای گرفته‌اند اما برخی بررسی‌های مرکز آمار نشان می‌دهد حدود یک سوم خانوارهای ایرانی در دهک‌های اول تا چهارم قرار دارند که جمعیتی بالغ بر 26 میلیون نفر می‌شود. هزینه‌های دهک اول 7,5 میلیون تومان، دهک دوم 10 میلیون تومان و دهک سوم 12 میلیون تومان است؛ این یعنی میلیون‌ها خانوار حاضر در این دهک‌ها در سال 97 که بحران‌های اقتصادی باعث افزایش قیمت عمده کالاهای اساسی شده بود، ماهانه بین 600 تا 800 هزار تومان درآمد داشته‌اند؛ با این میزان درآمد می‌توان روزانه حدود یک کیلوگرم برنج ایرانی درجه یک خرید اما برای خریدن یک کیلوگرم گوشت باید 4 روز صبر کرد بنابراین حذف این ماده غذایی و سایر کالاهای اساسی مشابه از سبد دهک‌های کم‌درآمد جامعه حتما رخ داده است. تخمین دقیق تعداد افرادی که در این دهک‌ها زندگی می‌کنند آنچنان میسر نیست اما می‌توان گفت عمده کارگران با حداقل دستمزد سالانه 1.5 میلیون تومان در همین دهک‌ها جای می‌گیرند. یافته‌های سال 95 مرکز آمار ایران می‌گوید: «شغل 23 درصد دهک اول، 36 درصد دهک دوم و 31 درصد دهک سوم کارگری ساده، خدماتی یا فروشندگی است. در همین دهک اول 61 درصد بیکار وجود دارد و 40 درصد دهک دوم و 37 درصد دهک سوم نیز شغلی ندارند.»
درآمدهای ناکافی
حرارت کوره 1200 درجه سانتی‌گراد است؛ فقط 5 ثانیه طول می‌کشد تا قطعه فلزی 150 کیلوگرمی به مذاب تبدیل شود و گدازه‌ها از دریچه نازک کوره به بیرون پرتاب شوند. نور زرد و سرخ مذاب، چشم‌ها را می‌سوزاند. دو کارگر بالای سر کوره ایستاده‌اند و قطعات فلزی (کاتد) را با گیره‌های کوچک از زمین بلند می‌کنند و داخل کوره می‌اندازند. احمد 12 سال است که در بخش ذوب کردن کاتدها کار می‌کند. می‌گوید: «حرارت خیلی بالاست اما عادت کرده‌ام. اوایل می‌ترسیدم اما به مرور کار را یاد گرفتم. ماهانه دو میلیون و 200 هزار تومان حقوق می‌گیرم که به موقع پرداخت می‌شود اما با هزینه‌هایی که دارم، خیلی نمی‌ماند. من فقط ماهی یک میلیون و 100 هزار تومان قسط و اجاره خانه می‌دهم.» هر 450 ثانیه یک بار باید یکی از کاتدها را داخل کوره کارخانه تولید لوله‌های مسی بیندازند که در مجموع روزانه بین 200 تا 500 کاتد می‌شود. احمد یکی از کارگرانی است که درآمدش کفاف هزینه‌هایش را نمی‌دهد. با درآمدی که دارد در دهک چهارم جای می‌گیرد که به گفته مرکز آمار، موفق شده‌اند ماهانه در سال 97 حدود 55 هزار تومان پس‌انداز کنند؛ با این پول باید 5 سال صبر کرد تا بتوان یک متر خانه در ایران خرید. (متوسط قیمت هر متر مربع آپارتمان در ایران در زمستان 97 حدود 2 میلیون و 900 هزار تومان برآورد شده است.) بررسی‌های مرکز آمار نشان می‌دهد در سال 92 حدود 64,2 درصد از مردم ایران صاحب‌خانه بودند. این میزان تا سال 94 روند صعودی داشت و به 66.4 درصد هم رسید اما از آن پس شیب نزولی به خود گرفت تا جایی که در سال گذشته به 64.3 درصد تنزل پیدا کرد که کمترین میزان طی 5 سال اخیر محسوب می‌شود. همزمان آمار اجاره‌نشین‌ها از 25.9 درصد در سال 92 به 26.3 درصد در سال 97 رسید که نشان‌دهنده کاهش توان جامعه در مقابل افزایش هزینه هاست.
سرشاخ با تورم
کسری درآمد به معنای کوچک‌شدن سفره خانوارهاست. آمارها نشان می‌دهد در یک سال اخیر، قیمت کالاهای اساسی دست کم 50 درصد رشد داشته و تورم نقطه‌ای مردادماه 98 هم به 41,6 درصد رسیده است. این یعنی خانوارهای ایران به طور میانگین 41.6 درصد بیشتر از مرداد 97 برای خرید یک «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کرده‌اند. در همین مدت، تورم گروه «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» حدود 56.6 درصد بوده است. البته دهک‌های اول تا سوم به ترتیب تورم‌های 41.9، 43.1 و 43 درصد را تجربه کرده‌اند. این دهک‌ها با تورم حدود 60 در بخش خوراکی ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات نیز روبه‌رو بوده‌اند.
علی حدود 20 سال است که در یکی از کارخانه‌های تولید انواع سیم و کابل کار می‌کند. کف دستانش از کار مدام با آهن و براده‌هایش سیاه شده است. می‌گوید ماهانه 2 میلیون و 500 هزار تومان حقوق می‌گیرد که 10 روز بیشتر برایش نمی‌ماند. در گوشه‌ای از کارخانه سیم و کابل، ده‌ها کیسه سفید کنار هم چیده شده است. وزن هر کدام شان حدود 40 کیلوگرم است و داخل شان سیم و کابل ریخته شده. کارگران هر بار برای بلندکردن این کیسه، نفس خود را در سینه حبس می‌کنند تا قدرت به بازوهایشان برگردد. محسن 32 ساله قبلا در بخش جا به جایی این کیسه‌ها کار می‌کرد اما حالا در بسته‌بندی مشغول است. می‌گوید: «صبح ساعت 8 کارم در کارخانه شروع می‌شود و تقریبا تا 4 بعد از ظهر طول می‌کشد. باید صدها محصول را بسته‌بندی کنم و در کیسه‌ها بریزم. سه سال است اینجا کار می‌کنم و ماهی یک میلیون و 800 هزار تومان حقوق می‌گیرم با این حال درآمدم فقط دو هفته برایم می‌ماند. 400 هزار تومان اجاره خانه می‌دهم و بقیه‌اش هم صرف هزینه‌های خورد و خوراک می‌شود. پس‌انداز آنچنانی برای من باقی نمی‌ماند.» شرایط برای خانوارهای روستایی از نظر درآمد و هزینه نامناسب‌تر از خانوارهای شهری است. یافته‌های مرکز آمار نشان می‌دهد در سال 96، چهار دهک ابتدایی با کسری درآمد روبه‌رو بودند اما در سال 97، دهک پنجم نیز به این جمع اضافه شده است. کسری درآمد این دهک‌ها به ترتیب 212، 227، 198، 102 و 13 هزار و 600 تومان بوده است.
چه باید کرد؟
ارائه خدمات عمومی و حمایت پیوسته از اقشار کم‌درآمد جامعه، مهم‌ترین کاری است که در مقابل کاهش درآمد آنها باید انجام شود. یک جامعه‌شناس اقتصادی به «سازندگی» می‌گوید: «در شرایط حال حاضر اقتصاد ایران، دهک‌های اول و دوم تقریبا از نظر زندگی در وضعیتی قرار گرفته‌اند که دیگر جایی برای بدتر شدن شرایط‌شان وجود ندارد. به نظرم اختلاف قیمت‌ها، دهک‌های سوم تا هشتم درآمدی را بیش از همه تحت تاثیر قرار می‌دهد. نیازهای این دهک‌ها همپوشانی خیلی زیادی با هم دارد. به نحوی که حذف یک منبع درآمدی می‌تواند به سقوط به دهک پایین‌تر منجر شود.» مرکز آمار می‌گوید ضریب جینی ایران طی سال‌های 1393 تا 1397 روند فزاینده‌ای داشته که نشان‌دهنده توزیع هرچه نابرابرتر درآمد بین افراد جامعه و شکاف طبقاتی بیشتر است. ضریب جینی در سال 93 از 0٫37 به 0٫4 در سال 97 رسیده است. علی اصغر سعیدی با بیان اینکه هرچقدر نابرابری بیشتر شود، همبستگی و انسجام اجتماعی کاهش پیدا می‌کند، ادامه می‌دهد: «تجربه کشورهایی که شرایط مشابه داشتند مانند کوبا نشان می‌دهد باید از یک تور اجتماعی در این مواقع استفاده کرد تا بتوان حداقل اطمینانی به مردم داد. به این معنا که تمام اقشار تحت بسته‌های حمایتی قرار بگیرند. این کار با جدیت در کوبا اتفاق افتاد و نتایج مثبتی داشت. اگر این اتفاق رخ بدهد، مردم حداقل از شرایطی که در آینده به وجود خواهد آمد، تا اندازه‌ای احساس آرامش پیدا می‌کنند. بعد از جنگ دوم جهانی که کشورهای اروپایی به ورطه سقوط افتاده بودند، اولین کاری که انجام دادند این بود که بخش‌های مختلف بهداشت، آموزش و مسکن را عمومی کردند. اینها حداقل‌هاست که می‌تواند به مردم اعتماد بدهد.»
در ماه‌های گذشته آمارهایی از عملکرد اقتصادی توسط دولت ارائه شده که سعی در مطلوب نشان دادن شرایط دارد. مثلا در گزارش‌های آماری که از سوی سازمان برنامه و بودجه منتشر شده، آمده است: «نرخ تورم، رشد اقتصادی و حقوق بازنشستگان، 3 شاخص مهم اقتصادی کشور است که طی سال‌های فعالیت دولت تدبیر و امید به سمت بهبود حرکت کرده‌اند.» این در حالی است که فقط در یک نمونه، مرکز آمار از رشد اقتصادی منفی 4,2 درصدی ایران در سال 97 خبر داده است. نرخ بیکاری بهار امسال نیز گرچه از سوی همین مرکز 10.7 درصد اعلام شده اما این رقم با سیر رشد اقتصادی همخوانی ندارد. رئیس‌جمهور گفته است مردم در سال 98 نسبت به سال گذشته آرامش بیشتری دارند؛ این در حالی است که این آرامش نه تنها نصیب دهک‌های کم درآمد جامعه نشده بلکه فشار بیشتری نیز بر آنها وارد آمده است.