بزرگنمايي:

نسیم گیلان -
نشست سه‌ جانبه آنکارا و مدیریت منازعه سوریه
٩
٠
اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
احمد فاطمی‌نژاد | روز دوشنبه 25 شهریور سران 3 کشور ایران، ترکیه و روسیه برای پنجمین بار در آنکارا گرد هم آمدند تا تلاش‌های خود را برای کاهش منازعه در سوریه و تثبیت وضعیت این کشور هماهنگ کنند. هر چند طی این نشست سه‌جانبه و در حاشیه آن سایر ملاحظات تهران، آنکارا و مسکو نیز مورد مذاکره و رایزنی قرار گرفت اما کماکان مساله اصلی، وضعیت سوریه به ویژه شرایط ادلب بود. این نشست هم به خاطر تفاوت موضع ترکیه با ایران و روسیه همچنین به دلیل وقایع عربستان و انفجار تاسیسات نفتی این کشور در شرایط ویژه‌ای برگزار شد. با این همه، سران 3 کشور مذکور با وجود برخی اختلافات در بسیاری از موارد به توافق رسیدند که این امر در بیانیه پایانی نشست هویداست. لازم به ذکر است که نشست‌های سه‌جانبه سران ایران، ترکیه و روسیه فرآیندی هماهنگ با نشست‌های آستانه در سطح وزرا و کارشناسان 3 کشور مذکور است که تا کنون 10 دور آن برگزار شده است. به نظر می‌رسد که نشست‌های سه‌جانبه ایران، ترکیه و روسیه و پشتکار آنها در برگزاری نشست‌های مذکور(که طبق برنامه موجود در آینده نیز ادامه خواهد یافت) نقش قابل توجهی در جلوگیری از تشدید و حتی کاهش منازعه در سوریه داشته است. این امر نشانگر نقش کشورهای مذکور در مدیریت منازعه سوریه است. مدیریت منازعه تلاشی است که برای کاهش، محدود کردن یا از بین بردن سطح، حوزه و شدت خشونت در منازعه صورت می‌گیرد. رهیافت مدیریت منازعه دو مفروض محوری دارد: الف) منازعه‌ای تاکنون رخ داده یا در حال وقوع است؛ ب) منازعه مزبور را می‌توان تا حدودی محدود، کنترل و حتی احتمالا تمام کرد. در مدیریت منازعه صرفا جلوگیری از تشدید تنش و کاهش آن به هر طریق ممکن مد نظر است. اصلی‌ترین بازیگران دخیل در فرآیند مدیریت منازعه بین‌المللی دولت‌ها هستند و نقش ایران، ترکیه و روسیه در منازعه سوریه از این منظر در خور توجه است. یکی از نظریه‌پردازان این حوزه به نام مالی ‌ام. ملین از 4 راهبرد شفاهی(شامل درخواست برای آتش‌بس، مذاکره و خروج نیروهای نظامی یا پیشنهاد میانجیگری برای مذاکره طرفین منازعه)، دیپلماتیک(شامل میانجیگری، مشاوره، حقیقت‌یابی و تشکیل کمیته تحقیق)، اقتصادی(شامل محدودیت‌های مالی یا تجاری) و عملیات‌های حفظ صلح(نظیر تعیین بازرس نظامی، صلح‌سازی، عملیات‌های پیشگیرانه، حمایت‌های بشردوستانه و...) برای مدیریت منازعه یاد می‌کند. اصل مهم از نظر ایشان در توفیق مدیریت منازعه، مداومت و پیگیری طرف ثالث در کاربست راهبردها و تاکتیک‌های خود است. اگر طبق رویکرد بالا به رویه ایران، روسیه و ترکیه در مذاکرات سه‌جانبه خود طی سال‌های اخیر خواه در سطح سران و خواه در سطح وزرا و مشاوران نگریسته شود، مشاهده می‌شود که اغلب راهبردهای بالا در مذاکرات سه‌جانبه این کشورها مورد آزمون قرار گرفته و توافقات مهمی نظیر تشکیل «مناطق کاهش تنش» (De-Escalation Zones)، آتش‌بس‌های مقطعی، میانجیگری بین‌گروه‌های سوری و... داشته‌اند که تاثیر قابل توجهی در مدیریت منازعه داخلی سوریه داشته است. برای تایید این مدعا کافی است، وضعیت فعلی سوریه را با چند سال قبل (پیش از شروع مذاکرات سه‌جانبه ایران، ترکیه و روسیه) مقایسه کرد. طی این دوره، منازعه داخلی در این کشور به مراتب کاهش داشته و نمی‌توان نقش نشست‌های سه‌جانبه سران ایران، ترکیه و روسیه را در این فرآیند نادیده گرفت.
مزیت نشست‌های فوق‌الذکر هماهنگ‌سازی رویه‌های مسکو، تهران و آنکارا در صحنه عملی است. در این مورد می‌توان به بیانیه پایانی اجلاس آنکارا در روز دوشنبه 25 شهریور اشاره کرد که در آن بر موارد زیر تاکید شده است:
٭ تداوم همکاری عملی 3 کشور در میدان سوریه؛
٭ حمایت از وحدت و تمامیت ارضی این کشور؛
٭ مخالفت با حملات و دست‌اندازی‌های اسراییل به سوریه و به ویژه بلندی‌های جولان؛
٭ هماهنگی تلاش‌های سه‌جانبه در شمال شرق سوریه؛
٭ مقابله با تروریسم و خودمختاری در این کشور؛
٭ تلاش برای کاهش تنش در ادلب؛
٭ تاکید بر فرآیند سیاسی ایجاد ثبات با ایفای نقش سازمان ملل؛
٭ پذیرش حق دسترسی «تمام سوری‌ها» به اقلام بشردوستانه؛ و
٭ استقبال از مشارکت عراق و لبنان در روند آستانه.
اگر به نکات فوق نگریسته شود، مشخص می‌شود که روسیه، ترکیه و ایران ضمن در نظر داشتن منافع خود واقعا نسبت به کاهش منازعه در سوریه دغدغه دارند و در این زمینه رویکرد متساهلانه‌ای را در پیش گرفته‌اند.
نکته دیگری که از بیانیه فوق پیداست، مشابهت نسبتا زیاد بین این سیاست‌های اعلامی و رویه‌های عملی کشورهای مذکور در سوریه است. در مجموع، مرور رویه سیاسی و مذاکرات ایران، ترکیه و روسیه نشان می‌دهد که این کشورها کم و بیش راهبردهای چهارگانه فوق‌الذکر برای مدیریت منازعه(شفاهی، دیپلماتیک، اقتصادی، عملیاتی) را مد نظر داشته و تا حدود زیادی بر مبنای آن عمل کرده‌اند.
مفاد بیانیه پایانی اجلاس آنکارا نیز موید همین امر است. مهم‌تر از همه پشتکار تهران، مسکو و آنکارا و تداوم مذاکرات سه‌جانبه کشورهای مذکور می‌تواند بیش از پیش آنها را در کاهش تنش در سوریه کمک کند. در همین راستا و طبق بیانیه پایانی اجلاس آنکارا قرار است ششمین اجلاس سه‌جانبه ایران، ترکیه و روسیه در تهران برگزار شود.