گيلان انلاين- کارشناسان معتقدند جنگ آينده کشورها، جنگ آب است؛ هم اکنون ايران بين 24 کشوري است که وضعيت آب در آنها خطرناک شناخته شده است. بر اين اساس، بحران آب يکي از بزرگترين چالش هاي آينده کشورمان است از اين رو، طي دهه اخير مسئولان داد بي آبي و خشکسالي و لزوم مديريت مصرف سر داده اند تا شايد چاره اي بر درد خشکسالي بويژه در بخش کشاورزي و آب شرب باشد.
گيلان نيز با وجود بارش هاي فراوان، رودخانه هاي خروشان فصلي و دائمي از تازيانه تنش هاي آبي بي بهره نبوده و طي ساليان گذشته، خشکسالي بر سر اين استان نيز سايه انداخته و پرباران ترين استان کشور را در تامين آب شرب شماري از روستاها و کشاورزي با چالش مواجه کرده است.
هرچند که با مديريت مصرف آب در استان، طي سه ساله اخير، نه تنها خسارت هاي ناشي از خشکسالي باغ هاي چاي به حداقل رسيد بلکه موجبات احياي سه هزار هکتار از باغ هاي چاي استان نيز فراهم آمد.

**بارش هست، زيرساخت ذخيره آب نيست
دانش آموخته دکتراي هواشناسي و کارشناس مطالعات مرکز تحقيقات اداره کل هواشناسي گيلان در همين رابطه گفت: اگرچه گيلان پربارش ترين استان کشور است و داراي رکوردهاي بارشي منحصر به منطقه از جمله بارش 127 ميلي متري در رشت (سوم مهر 1391) است که طي زمان کمتر از پنج ساعت باريد، اما همزمان با موسم تابستان، باز خشکسالي با اين استان هم نوا مي شود.
سمانه نگاه بارش 330 ميلي متري باران طي سه روز پاياني هفته نخست آبان ماه سال 94 را از ديگر باران هاي بي سابقه کشور عنوان و تصريح کرد: مشخصه عمده اقليمي، توپوگرافي و جغرافيايي اين استان موجب شده که بخش قابل توجهي از بارش ها در زمان کوتاهي از دسترس خارج شده و وارد دريا شوند.
وي ادامه داد: با توجه به نمودارهاي آماري، متوسط بارش سالانه 15 سال اخير رشت، حدود يک هزار و 265 ميلي متر است اما توزيع ماهانه بارش رشت نشان مي دهد که بخش اعظم اين بارش ها (حدود70 درصد ) در نيمه دوم سال (فصل هاي پاييز و زمستان) مي‌بارد که تقريباً حجم وسيعي از آن وارد دريا مي‌ شود.
اين کارشناس هواشناسي تصريح کرد: از طرفي اگر چه در نيمه اول سال حدود30 درصد بارش سالانه گيلان به وقوع مي پيوندد، اما حدود نيمي از اين بارش ها در اواخر مرداد و شهريورماه که زمان ورود سامانه‌هاي بارشي به استان گيلان است، اتفاق مي افتد که در بسياري موارد به دليل مقارن بودن با زمان برداشت محصول برنج، موجبات خسارت به شاليزارها را فراهم مي سازد.
وي خاطرنشان کرد: به عبارت ديگر به سبب توزيع زماني نامناسب بارش، ويژگي هاي جغرافيايي خاص اين منطقه همچون باريک بودن عرض نوار ساحلي در اثر نزديکي کوهستان و دريا ، نبود زيرساخت هاي مناسب براي ذخيره سازي نزولات جوي و مهار بارش ها به عنوان منابع آبي داخلي استان، نمي توان نياز آبي گيلان را در بخش هاي مختلف از جمله کشاورزي و شرب مستقل از منابع آبي خارج استان تصور کرد.
نگاه بيان کرد: وابستگي حدود 170 هزار هکتار شاليزار استان از ذخيره آبي سد سفيدرود که توسط دو رودخانه اصلي قزل اوزن و شاهرود تامين مي شود، تاثيرپذيري گيلان را از شرايط بارشي و منابع آبي استان هاي زنجان، قزوين، کردستان، اردبيل، البرز و آذربايجان شرقي در توليد محصول راهبردي برنج نشان مي دهد.
وي افزود: همچنين حدود 70 هزار هکتار شاليزار در خارج از شبکه آبياري سد سفيدرود از منابع داخلي آبي استان و بويژه از بارش هاي بهنگام در داخل استان در فصل کشت بهره مند مي شوند در حالي که عملا در بسياري از سال ها در فصل کشت، استان به شدت با محدوديت منابع آبي و کاهش بارش مواجه است .
وي يادآور شد: به طور مثال طي خرداد، تير و مرداد سال 94، بارش ها در استان گيلان به شدت (تا حدود 90 درصد در غرب استان) کاهش يافت و بخش هاي وسيعي از اراضي خارج از شبکه آبياري سد سفيدرود (سنتي آبخور) را با چالش تامين آب مواجه ساخت.
به گفته نگاه، بر اساس آمار در فصل کشت سال 94، ايستگاه هاي هواشناسي استان بين 67 تا 72 روز متوالي بارش بيش از پنج ميليمتر و بين 67 تا 96 روز متوالي بارش بيش از 10 ميليمتر را تجربه نکردند.
وي افزود: مطابق با نقشه شاخص خشکسالي کشاورزي طي سال زراعي 94-1393 که توسط مرکز ملي خشکسالي کشور و بر اساس داده هاي ايستگاه هاي سازمان هواشناسي و وزارت نيرو بدست آمده، بخش هاي وسيعي از استان گيلان با خشکسالي شديد، بسيار شديد و استثنايي مواجه بوده است.

**نقش و چالش‌هاي آبي حوضه سد سفيدرود
زماني که سد سفيدرود يا همان سد منجيل در سال 1341 به بهره‌برداري رسيده بود و ظرفيت آن چهار و نيم ميليارد مترمکعب اعلام شد، کمتر کسي فکر مي‌‌کرد زماني برسد که اين سد در اغلب سال‌ها بيشتر از يک ميليارد متر مکعب آب در آن جمع نشود.
به اعتقاد کارشناسان يکي از دلايل اصلي آن بهره‌برداري از 166 سد بالاتر از سد سفيدرود در اين حوضه آبريز است. رودخانه سفيدرود به ‌عنوان شاهرگ حياتي استان گيلان بوده و سد سفيدرود در مجاورت شهر منجيل بخش عمده‌اي از آب مورد نياز کشاورزي و شرب گيلان را تأمين مي‌کند.
هدف از ساخت سد سفيدرود تأمين آب شرب، کشاورزي، آبزي‌پروري، محيط ‌زيست و صنعت (به ‌ويژه توليد برق) در استان گيلان بوده است.
آورد سالانه آب در محل سد سفيدرود که حاصل ريزش دو رودخانه قزل‌اوزن و شاهرود است، حدود چهارهزار و 835 ميليون متر مکعب در سال است و اين رقم مربوط به آمار بيش از سه دهه پيش است و درحال‌حاضر به علت بهره‌برداري از سدهاي بالادست، چنين آبي نه از رودخانه شاهرود و نه قزل‌اوزن به سد سفيدرود تخليه نمي‌شود.
برابر بررسي‌هاي انجام‌شده از سال 1385 تاکنون، در هيچ‌ سالي بيش از يک هزار و 600 ميليون مترمکعب آب به سفيدرود نرسيده است. به اعتقاد کارشناسان ، اين امر نشان‌دهنده دو مطلب مهم است؛ عدم رهاسازي حقابه زيست‌محيطي رودخانه‌ها از سدهاي بالادست و در نتيجه نبود تعادل آب در رودخانه سفيدرود براي آب مورد نياز در استان گيلان و بي توجه به مديريت يکپارچه در حوضه آبريز که سبب شده تا مديريت آب منطقه گيلان به فکر جبران کمبود آب از طريق بهره‌برداري از آب‌هاي زيرزميني و همچنين ساخت سدهاي بيشتر در استان و روي رودخانه‌هاي موجود در داخل همچون پلرود، زيلکي‌رود و شفارود باشد.

**کشاورزي از بخش هاي پرمصرف آب
معاون بهبود توليدات گياهي سازمان جهاد کشاورزي گيلان معتقد است: سالانه حدود 9 ميليارد مترمکعب آب تجديد شونده در گيلان وجود دارد که حدود دو و هفت دهم ميليارد مترمکعب مورد نياز اراضي شاليزاري گيلان است.
حبيب جهانساز افزود: از دو و هفت دهم ميليارد متر مکعب مورد نياز ، يک و هشت دهم ميليارد مترمکعب در زير سد سفيدرود و مابقي آن در خارج از شبکه مدرن سد سفيدرود و در اراضي سنتي آب خور نياز است.
وي اضافه کرد: آب اراضي شاليزاري استان از دو منبع سد سفيدرود و رودخانه هاي فصلي و دائمي وابسته به بارش هاي فصلي است؛ 171 هزار هکتار از اراضي از سد سفيد رود و 600 هزار هکتار از ساير منابع فصلي مشروب مي شوند.
جهانساز با بيان اينکه کشاورزان گيلاني براي عمليات شخم و آماده سازي زمين بيشتر از آب باران و آب هاي جاري در دسترس فصل پاييز و زمستان استفاده مي کنند، گفت: کشاورزان طي چند سال اخير از آب سد به واسطه محدوديت منابع حداکثر از 15 ارديبهشت تا 15 مردادماه استفاده مي کنند.
وي با بيان اينکه براي هر هکتار شاليزار حدود 10 تا 12 هزار متر مکعب آب مورد نياز است، ادامه داد: در سال هاي اخير با توجه به محدوديت منابع آبي، اقدامات صرفه جويانه خوبي با توصيه جهاد کشاورزي صورت گرفته که باعث شد فقط در زير شبکه مدرن سالانه بالغ بر 350 ميليون متر مکعب صرفه جويي شود.
وي تصريح کرد: اجراي شخم زمستانه ، تنظيم کوتاه کردن تقويم زراعي استان، تقويت ناوگان ماشين آلات اجراي آبياري نوبتي به جاي غرق آب دائم، استفاده از آب هاي زهکش و کاشت ارقام زودرس از جمله راهکار ها براي صرفه جويي آب در کشاورزي است.

* بهره برداري از 11 سد لاستيکي در گيلان
براساس مصوبات سفر رئيس جمهوري به گيلان که فروردين ماه سال 1394 انجام شد، 11 سد لاستيکي بمنظور کاهش مشکلات آب مزارع در استان به بهره برداري مي رسد.
در همين رابطه استاندار گيلان گفت: در سال 92 در کنار برف سنگين در زمستان، همان سال شاهد خشکسالي در مزارع مان بوديم که اگر مديريت نمي شد با فاجعه روبرو مي شديم چراکه منابع آبي مان ، حدود 185 هزار هکتار از 230 هزار هکتار مزارع برنج مان را تامين مي کند.
محمدعلي نجفي با اشاره به اينکه آب مزارع برنج از طريق سد سفيدرود تامين مي شود، بيان کرد: ظرفيت اين سد از دو ميليارد و 300 ميليون متر مکعب طي سال هاي متمادي، به يک ميليارد و 50 متر مکعب کاهش يافته است.
وي تصريح کرد: امسال تنها سالي بود که طي اين سه سال بديل بارش ها توانستيم سد را پر کنيم.
نجفي با اشاره به اينکه گيلان با وجود بارش يک هزار و 200 ميليمتري باران طي دو سال گذشته با خشکسالي مواجه بوده، اظهار کرد: بيش از يک هزار ميليمتر اين بارش ها در فصل هاي پاييز و زمستان و بخشي فروردين مي آيد که تا کنون نتوانستيم از اين بارش ها در جلگه بهره بگيريم.
وي افزود: متاسفانه علاوه بر کاهش ظرفيت سد منجيل، شاهد بهره برداري مجاز و غيرمجاز هشت استان ديگر از آب سفيدرود هستيم که به ناچار براي جلوگيري از اقدامات غيرمجاز به دولت متوسل شديم.
استاندار گيلان به احداث سدها در استان براي بهره گيري از بارش ها نيز اشاره و خاطرنشان کرد: براي مديريت آب در داخل جلگه، سدهايي همچون پلرود و شفارود در حال احداث است.