بزرگنمايي:

گيلان انلاين- 24 آبان ماه بود که خبر تغييرکاربري باغ تاريخي «سالار مشکات» در محله «چمارسراي» رشت رسانه اي شد و شهردار منطقه چهار در آيين بهره برداري از اين باغ -که حالا يکي از بوستان هاي شهر شده است- گفت: «با اين کار جلوي نابودي ميراث ملي را گرفتيم.»

اما در هياهوي تبليغاتي پروژه اي که به قول شهردار منطقه طي 75 روز و با سرعتي عجيب به بهره برداري رسيد؛ صداي اعتراض فعالان زيست محيطي رشت نه تنها رسانه اي نشد بلکه صداي آنها در لا به لاي مکاتبات و اخطارهاي منابع طبيعي به شهرداري مبني بر توقف پروژه گم شد.

نه کسي از درختان تنومند قطع شده باغ نوشت و نه حتي نقلي از عملياتي که به زودي باقي درختان را هم مي خشکاند به ميان آمد.

مديريت شهري با وجود اخطارهاي منابع طبيعي و در يک اقدام تبليغاتي، اقدام به کف سازي، ايجاد راه دسترسي و بتن ريزي باغي کرد که باعث شده ريشه هاي درختان 100 ساله از خاک بيرون بزند.

ذخيرگاه ژني درختان آزاد و نارون در يک قدمي نابودي

با اين حال هنوز برخي سازمان هاي مردم نهاد اميدوارند، شهردار منطقه چهار طبق قولي که به منابع طبيعي داده است، بتن ريزي غير کارشناسانه داخل باغ را برداشته و درختان آزاد و نارون اين باغ را -که ذخيرگاه ژني اين گياه بومي است- از خطر مرگ حتمي نجات دهد.

محله چمارسرا، غربي ترين حد شهر رشت است که مرز رشت با غرب گيلان بوسيله رودخانه گوهر رود مشخص مي شد.

در آن سوي رودخانه طبق نقشه هاي سال 1327  شمسي رشت تماما باغ بود. از جمله اين باغ ها، باغ گوهري و باغ سالار مشکات است که در توسعه شهري بخش هاي زيادي از آن از بين رفت.

سال گذشته شوراي شهر رديف بودجه اي براي خريداري باغ سالار مشکات کد دار کرد و شهرداري موظف به خريد باغ سالار مشکات شد.

با وجود کمبود اعتبارات، شهرداري منطقه چهار توانست، هفت هزار متر از اين باغ را به شکل تهاتر با وراث سالار مشکات، تملک کند.

احياي غير کارشناسانه، مرگ باغ هاي تاريخي را رقم مي زند

اما خبر خوش تملک، آغاز نگراني فعالان زيست محيطي را به همراه داشت. به نحوي که مديرعامل «تشکل مردم نهاد محيط زيست حاميان گيلان» مي گويد: اگر قرار است، شهرداري به اين شکل معدود باغ هاي تاريخي شهر رشت را تغيير کاربري دهد، بهتر است اصلا باغ ها همچنان متروک بمانند.

طاهره صبوري با اشاره به وضعيت توپوگرافي باغ سالار مشکات توضيح مي دهد: اين باغ تنها باغي است که اختلاف سطح داشته و همين اختلاف ارتفاع در نقاط مختلف باغ، بر زيبايي آن افزوده است.

اين متخصص ژئومورفولوژي مي افزايد: گونه هاي ناورن و آزاد اين باغ، از معدود ذخيرگاه ژني اين درختان است و به راحتي شهرداري مي تواند از اين گونه ها براي تکثير در ديگر بوستان هاي شهر استفاده کند ولي روش عجولانه شهرداري رشت در تغيير کاربري يک باغ تاريخي، مرگ تدريجي درختان تنومند اين باغ را رقم زده است.

گونه هاي ناورن و آزاد اين باغ، از معدود ذخيرگاه ژني درختان آزاد و نارون است و به راحتي شهرداري مي تواند از اين گونه ها براي تکثير در ديگر بوستان هاي شهر استفاده کنداين فعال محيط زيست با اشاره به وجود تنها يخچال طبيعي گيلان در باغ سالار مشکات، يادآور مي شود: متاسفانه شهردار و پيمانکار اين پروژه حتي خبر نداشتند که  يک اثر ميراثي به نام يخچال طبيعي در داخل باغ وجود دارد و با بلدوزر، قصد پرکردن يخچال را داشتند. خوشبختانه همانروز فعالان محيط زيست جلوي بلدوزر ايستادند و نگذاشتند اين اتفاق ناخوشايند رخ دهد ولي متاسفانه به ريشه درختان آزاد دور يخچال آسيب فراواني وارد شد.

وي اذعان مي کند: خوشبختانه با اقدام فوري سازمان ميراث فرهنگي در ثبت ملي اين يخچال، حفظ يخچال تضمين شد ولي مشکل اساسي اين بود که با وجود تلاش هاي دوستداران محيط زيست و اخطارهاي قانوني منابع طبيعي به شهردار، باز شهرداري قانون را زير پا گذاشت و اقدام به بتن ريزي داخل باغ به منظور ايجاد راه دسترسي و ديوار چيني ورودي باغ کرد.

صبوري باغ هاي تاريخي رشت را هويت اين شهر توصيف کرده و يادآور مي شود: همين بتن ريزي هاي غيرکارشناسانه، مرگ چنارهاي خيابان ولي عصر تهران را هم رقم زد و اگر از هم اکنون به فکر چاره نباشيم، به زودي درختان آزاد باغ سالار مشکات که ريشه هاي آن بخاطر تسطيح راه دسترسي و بتن ريزي آسيب ديده است؛ خشک خواهد شد.

تعجيل در انجام پروژه به رغم اخطار منابع طبيعي بر توقف آن

اين متخصص ژئومورفولوژي با اشاره به قطع تعدادي از درختان آزاد و نارون اين باغ در زمان اجراي پروژه تاکيد مي کند: سازمان هاي مردم نهاد همان زمان اعلام کردند مي توانند طرحي را براي احياي باغ و نه تبديل به پارک به شهرداري ارايه دهند تا باغ حفظ شود ولي براي ما روشن نشد اين همه عجله براي تغيير کاربري يک باغ تاريخي چيست؟ و چرا با وجود  اخطار کتبي منابع طبيعي مبني بر توقف پروژه و پاسخ شهردار منطقه مبني بر تمکين به اين دستور و عدم بتن ريزي در داخل باغ، باز شاهد زير پا گذاشتن قانون بوديم.

اخطار منابع طبيعي؛ به جاي درختان قطع شده45اصله درخت بکاريد

عضو هيات مديره «شبکه سمن هاي محيط زيستي گيلان» نيز به اخطار کتبي مديرکل منابع طبيعي گيلان به شهرداري در مورد باغ سالار مشکات اشاره کرده و مي گويد: پس از جمع آوري اسناد و مدارک و عکس هاي قطع درختان باغ و بتن ريزي و ارسال آن به منابع طبيعي، مدير کل اداره ياد شده، به شهردار منطقه متذکر شد که باغ مورد تخريب اساسي قرار گرفته است، تعداد قابل توجهي درخت سقوط و هفت اصله درخت تنومند نيز خشک شده است همچنين در اين ميان برخي سودجويان اقدام به فروش خاک باغ کرده و حتي به قصد يافتن عتيقه، پاي درختان را گودال کنده و به ريشه درختان تنومند آسيب جدي زده اند.

رامين محمديان توضيح مي دهد: طي اين مکاتبه که اسناد آن هم موجود است، منابع طبيعي هشدار داده بود که نبايد داخل باغ بتن ريزي شود زيرا بخشي از باغ در سال هاي گذشته مسکوني شده و همين ساخت و سازها به قدر کافي به  اين ذخيرگاه ژني نارون و آزاد آسيب زده است.

وي بخشي از نامه مديرکل منابع طبيعي را قرائت و تاکيد مي کند: حتي پس از اقدام غير مسئولانه شهردار منطقه و با پيگيري هاي سمن هاي محيط زيست، مديرکل منابع طبيعي، شهردار منطقه را مکلف کرد که بتن هاي ريخته شده در باغ  را جمع آوري و با رعايت فاصله مناسب از دور هر درخت نسبت به اجراي کفپوش غير آسيب زا اقدام کند و به جاي درختاني که از بين برده، 45 اصله درخت آن هم از نوع آزاد در اين باغ بکارد.

اعضاي شورا به فکر ذخيرگاه ژني درختان بومي باشند

دبير پويش پاسداري، اين پروژه  شهرداري را صرفا تبليغاتي توصيف کرده و علاوه بر مديران شهرداري، اعضاي شوراي شهر را هم خطاب قرار داده و تاکيد مي کند: طبق مکاتبات سمن ها با ديگر مسئولان استان، تغيير کاربري باغ سالار مشکات از زمستان 94 کليد خورده بود ولي شهردار در آيين افتتاحيه، اعلام مي کند در مدت 75 روز اين باغ  را تغيير کاربري داده است!

محمديان اجراي اين طرح را کاملانه عجولانه خوانده و اذعان مي دارد: اين اقدام يک طرح تهاجمي و غير ارگانيک بوده و تبعات سوء جبران ناپذيري در مهمترين ذخيرگاه ژني ناورن و آزاد دارد و به استناد وعده هاي شهردار اگر هر چه سريعتر بتن ها جمع آوري نشود، شاهد مرگ باقي درختان هم خواهيم بود.

اين اقدام يک طرح تهاجمي و غير ارگانيک بوده و تبعات سوء جبران ناپذيري در مهمترين ذخيرگاه ژني ناورن و آزاد دارددبير پويش پاسداري محيط زيست گيلان با اشاره به نزديکي بوستان مفاخر و دانشجو در نزديکي باغ سالار مشکات توضيح مي دهد: وقتي بوستان مفاخر در فاصله کمتر از 100متري باغ سالار مشکات قرار دارد، اصولا تغيير کاربري يک باغ  تاريخي به بوستان ضرورتي نداشت. شهرداري که به تصريح خود از ديگر باغ هاي دنيا ديدن کرده است، مي توانست از الگوبرداري از باغ هاي تاريخي دنيا، باغ سالار مشکات را به همان سياق باغ  حفظ و احيا کند.

وي از اعضاي شوراي شهر رشت خواست تا در آخرين ماه هاي فعاليت خود در پارلمان محلي، صداي اعتراض سازمان هاي مردم نهاد فعال در حوزه محيط زيست را بشنوند و هر چه زودتر به فکر جان درختان آزاد و نارون  باغ سالار مشکات باشند.

سازمان پارک ناظر بر فضاي سبز است نه پروژه هاي عمراني

اما در اين ميان مديرعامل سازمان پارک ها و فضاي سبز شهرداري رشت، در حالي از  تدوين طرح تيپيک گونه هاي گياهي براي معابر و بوستان هاي اين شهر و همچنين شناسايي باغ هاي باقي مانده براي خريد و احيا خبر مي دهد که از حال روز اين ذخيرگاه ژني در باغ سالار مشکات بي خبر است.  

محمد باقر بشر دانش با اينکه تاکيد دارد، سازمان پارک ها در سال جاري از اعتبارات اجرايي خود کاسته و به عنوان ناظر بر عملکرد توسعه فضاي سبزي مناطق نظارت دارد؛ ولي در پاسخ به سئوال پيرامون نبود نظارت صحيح بر تغيير کاربري باغ سالار مشکات مي گويد: سازمان دستور العمل هاي خود را به مناطق ابلاغ کرده است، ولي مناطق اجرايي نکرده اند.

وي مي افزايد: ما به منطقه ابلاغ کرديم به ازاي هر درخت، يک پادرختي يک در يک ايجاد کند تا بتن ها به درختان آسيب نزند که متاسفانه پيمانکار عمراني اين پادرختي ها را سريع اجرا کرده است.

بشر دانش با اينکه اذعان دارد پروژه باغ سالار مشکات عجولانه اجرايي شده، ولي از نقش نظارتي خود شانه خالي کرده و مي گويد، سازمان پارک ها ناظر بر فضاي سبز شهري بوده و اين سازمان عمران است که بايد بر اجراي پروژه هاي عمراني نظارت داشته باشد!

طرح کارشناسي سازمان پارک اجرايي نشد

به رغم بي اطلاعي مديرعامل سازمان پارک ها و فضاي سبز شهرداري رشت از طرح مطالعاتي احياي باغ سالار مشکات که 8 سال پيش در سازمان پارک ها کليد خورده است؛ معاون فني اجرايي اين سازمان که از اين طرح مطالعاتي مطلع است، در مورد مراحل تملک و احياي اين باغ توضيح مي دهد: طرح تدوين يافته در سازمان پارک ها شامل مراحل تملک، اصلاح شبکه معابر، ايجاد راه دسترسي به صورت کف پوش هاي آجري به صورت شبکه معابر بوده که به ريشه درختان آسيب نزند.

نقي عابديني مي افزايد: در اين طرح، احياي يخچال چمارسرا هم ديده و مقرر شده بود با ايجاد يک پل چوبي مرتفع، امکان بازديد فضاي داخل يخچال از ارتفاع بالا هم براي بازديدکنندگان ميسر  شود. ولي حالا يک پل چوبي کوچک نمادين در وسط باغ با پايه هاي بتني تعبيه شده که نه تنها نقش فعالانه اي در بازديد ندارد، بلکه اصولا شهروندان نمي دانند اين گودالي که دور تا دور آن را درختان تنومند آزاد پوشانده يک اثر ميراثي است.

هيچ باغي در رشت ويژگي هاي ذخيرگاهي باغ مشکات را ندارد اما اجراي يک طرح شتابزده در اين باغ کليد خورد که مورد تاييد کارشناسان سازمان پارک ها هم نيستوي به اختلاف ارتفاع باغ سالار مشکات اشاره و تاکيد مي کند: اين باغ بزرگ که در سال هاي اخير تنها 24 هزار متر مربع آن باقي مانده بود، در بخش هاي مختلف 7.5 متر اختلاف ارتفاع دارد. هفت هزار متر مربع آن سال گذشته به شکل تهاتر با وراث تملک شده، بخشي در دست بنياد بوده و بخشي ديگر نيز در تملک وراث ديگري است که سازمان پارک در لايحه پيشنهادي بودجه امسال خود براي تملک آن رديف بودجه درنظر گرفته است.

عابديني اختلاف ارتفاع اين باغ و درختان صدو چند ساله آزاد اين باغ را منحصربه فردترين ويژگي باغ سالار مشکات توصيف و خاطرنشان مي کند: هيچ باغ ديگري در رشت چنين ويژگي هايي ندارد. اما در سال جاري، اجرا و توسعه فضاي سبز از اختيار سازمان پارک خارج و به مناطق سپرده شد و به همين دليل يک طرح شتابزده در اين باغ کليد خورد که مورد تاييد کارشناسان سازمان پارک هم نيست.

طرح هاي کاسبکارانه برخي سمن هاي زيست محيطي

البته مدير منطقه چهار شهرداري رشت به عنوان مجري اين پروژه اظهارات سازمان هاي مردم نهاد زيست محيطي را بي اساس خوانده و مي گويد: طرح اجرا شده در باغ سالار مشکات توسط کارشناسان فضاي سبز منطقه چهار مورد بررسي و تاييد قرار گرفته است.

علي مقصودي مي افزايد: مديريت منطقه، تاييديه نقشه هاي باغ را از سازمان پارک دريافت کرده و طرح تهيه شده منطقه در بهسازي باغ سالار مشکات، دوباره به سازمان پارک ها و فضاي سبز شهرداري ارسال شده و تاييديه مديرعامل سازمان مذکور را هم دارد.

وي در پاسخ به اين سئوال که چرا طرح قبلي سازمان پارک ها اجرا نشده است، توضيح مي دهد: باغ سالار مشکات در زمان طرح مورد مطالعه سازمان هنوز تملک نشده بود و با تلاش هاي دو ساله اخير منطقه چهار، به تملک شهرداري درآمد و اگر چنين طرح کارشناسانه اي هم تهيه شده است، چرا سازمان پارک اجرا نکرده است!

مدير منطقه چهار شهرداري رشت همچنين انتقادهاي مديران سمن هاي زيست محيطي در مورد باغ را کاسبکارانه توصيف و بيان مي کند: ايشان در ميانه اجراي پروژه، طرحي را براي اجرا آوردند که اتفاقا بخش هاي ديگر باغ را در برمي گرفت. برخي از اين دوستان نگاه کاسبکارانه در طرح هاي خود داشتند و ما جلوي آنها ايستاديم.

وي مکاتبات مديرکل منابع طبيعي و تخريب باغ را هم جوسازيهاي مديران سمن ها خوانده و مي افزايد: مديرکل منابع طبيعي از طرح شهرداري مطلع نبود و تنها به اظهارات اين سمن ها اکتفا کرده و بر همين اساس به شهرداري منطقه چهار نامه زده در صورتي که اگر اکنون هم باغ را بررسي کنيد، فضاي تنفس براي هر درخت درنظر گرفته شده و تنها راه دسترسي در ميانه باغ بتن ريزي شده و حتي شهرداري منطقه بتن هايي را که از قبل شهروندان پاي درختان ريخته بودند را نيز جمع آوري کرده است.

شهرداري بايد بتن ها را برداشته و درخت هاي جايگزين بکارد

اين اتفاقات در حالي است که فرانک پيشگر رئيس کميسيون بهداشت و محيط زيست شوراي شهر رشت، دو هفته پيش در نشستي که با فعالان زيست محيطي گيلان داشت، از عمق فاجعه اي که در باغ سالار مشکات رخ داده، از طريق اين سمن ها مطلع شد.

وي طبق وظيفه ذاتي شوراهاي شهر مي بايد ناظر بر عملکرد سازمان پارک ها باشد و از اين رو وعده مي دهد به زودي موضوع تغيير کاربري باغ سالار مشکات را از شهردار منطقه چهار پيگيري کرده و از وي مي خواهد تا طبق ابلاغ کتبي منابع طبيعي، بتن هاي کف پوش شده باغ را جمع آوري و نسبت به احياي درختان خشک شده و همچنين کاشت درختان جديد اقدام کند.

با اين حال، فعالان محيط زيست تاکيد مي کنند، حتي اگر جمع آوري بتن هاي ريخته شده داخل باغ بدون اصول و نظر کارشناسان فني صورت گيرد، بر تخريب و از بين بردن ريشه هاي درختان آزاد و نارون مي افزايد.

حالا بايد ديد بالاخره باغ سالار مشکات به هويت اصلي خود بازمي گردد يا وعده هاي مسئولان لابه لاي بروکراسي اداري، همانند طرح مطالعاتي سازمان پارک ها خاک خواهد خورد.