نسیم گیلان - رشت- مداح و شاعر گیلانی تقلید مداحان از سبک خواندن یکدیگر را یکی از مهم ترین آفت های امروز در مداحی عنوان کرد.

خبرگزاری مهر، گروه استان ها- مریم اصغری: وقتی که صبح برای یک گفتگوی مفصل با وی تماس گرفتم با خوشرویی که از او شنیده بودم استقبال کرد و گفت بعدازظهر در خانه اش منتظرم است. نزدیک ساعت سه بعدازظهر به سمت خانه اش حرکت کردم. بعداز طی کردن مسیر زمانی که به ابتدایی کوچه محل زندگیش رسیدن دیدم جلوی در خانه منتظرم ایستاده، بعد از سلام و احوال پرسی با هم وارد خانه شدیم خانه ای که پرچم های سیاه و یا حسین آویزان شده بر در و دیوار آن نشان از عشق صاحبش به ارباب بی‌سر داشت.
با ورود به اتاق کارش با کوهی از کتاب و کتابخانه ای پُر و شلوغ مواجه شدم. البته برای گفتگو مرا به پذیرایی خانه دعوت کرد و گفت تا چند دقیقه دیگر برخی از دوستانش که در حوزه مداحی و سرودن شعرهای آیینی فعالیت دارند در اتاق کارش دور هم جمع شده و مرثیه ها و اشعاری را که سروده اند بررسی و اشکالات هم را برطرف می کنند. هرچند با فضای معنوی که اتاق کارش داشت دلم نمی خواست از آنجا خارج شوم ولی به احترام درخواستش وارد پذیرایی منزلش شدیم.
در ابتدا برایش توضیح دادم که از این مصاحبه به دنبال چه هستم و چه سوالاتی قرار است از او بپرسم. با دقت به صحبت هایم گوش داد و چند دقیقه‌ای فرصت خواست تا آماده مصاحبه شود. در طول مصاحبه بارها چشمانش هنگامی که از امام حسین(ع) و شهدای دشت کربلا حرف می زد خیس از اشک شد و بغض گلویش را می گرفت. زمانی که آماده مصاحبه شد خود را اینطور معرفی کرد:
حسن مجیدیان متولد یکم دی ماه سال 1330 در شهرستان صومعه سرا هستم و تمام 67 سال عمر خود را در این شهر زندگی کرده‌ام. جدا از مدح و مداحی، فرهنگی بازنشسته نیز هستم. با توجه به علاقه ای که از کودکی به تعزیه داشتم همراه با گروه های هنری شهرستان نیز فعالیت هایی را انجام داده‌ام.
* از چه زمانی متوجه شدید که می توانید به عنوان یک مداح فعالیت کنید؟
پدرم اهل قرآن و مسجد بود و قرآن را با صوت زیبایی تلاوت می کرد. همه خواهران و برادرانم و حتی مادرم صدای خوشی داشتند. من کوچک‌ترین فرزند خانواده بودم همیشه برای نماز با پدرم به مسجد محل می رفتم. شش ساله بودم که صبح عزای امام حسین(ع) همراه پدرم به مسجد رفتیم. بزرگان مسجد از من خواستند تا برایشان مرثیه ای بخوانم البته با آن سن کم سواد خواندن را نداشتم ولی از مداحی هایی که شنیده بودم بیت های به یاد داشتم که برای آنها خواندم.
بزرگان حاضر در مسجد از شنیدن صدای من لذت بردند و بلندگو به دستم دادند تا برای جمعیتی که در خیابان‌های اطراف مسجد برای دیدن دسته‌جات عزاداری آمده بودند، بخوانم. به یاد دارم با پخش صدای من از بلندگوی مسجد جمعیت پشت پنجره های مسجد جمع شدند تا ببینید این صدای کیست.
با تشویق های بزرگانی همچون(پدرم، سید مصطفی و سید جلیل نعیمی، زنده یادان یوسفی، استاد خلیل مطبوع رفتار) که آن روز در مسجد بودند از سن هشت سالگی به صورت رسمی مداحی را شروع کردم. در سن 12 سالگی بازاریان صومعه سرا هیئت عزاداری تشکیل دادند من بیرق دار این هیئت شدم. دیر کردن مداح این هیئت در یکی از روزها دلیلی برای مداحی دوباره من شد و از آن موقع تا به امروز مداح این هیئت هستم.

* از چه زمانی سرودن اشعار آیینی به ویژه برای امام حسین(ع) را آغاز کردید؟
در سال 58 سفری به تهران داشتم در مسیر برگشت در اتوبوس مرثیه‌ای چند جمله ای سرودم. البته سابقه شعر گفتن من به دوران راهنمایی و دبیرستان برمی‌گشت با توجه به علاقه ام به رشته ادبیات و تحصیلم در این رشته هرازگاهی شعر می گفتم و برای پخش به رادیو می فرستادم.
همیشه علاقه داشتم مرثیه‌ای که می گویم بدون دم‌گیری در هیئت عزاداری اجرا شود. قدیم مرسوم بود که هر چه مداح می گفت مردم و حاضران در هیئت آن را تکرار کرده و جواب می دادند. همیشه دنبال ابداع سبک و سیاقی مخصوص به خودم در مداحی و حتی شعر گفتن بودم که به لطف خداوند و خود امام حسین(ع) موفق به انجام این کار شدم. سبک مداحی و سرودن مرثیه‌های خود سبکی به وجود آوردم که همه از زنجیرزنان و سینه زنان تا عوامل دسته‌جات عزاداری مثل طبل و سنج بتوانند با آن همراهی کنند.
خوشبختانه امروز در بسیاری از مناطق استان گیلان و حتی کشور از این سبک استفاده می کنند.‌ مرثیه‌هایی که با این سبک خوانده می شود هم گوشنواز و زیبا است و هم به واسطه آن می توان خاندان ائمه اطهار (ع) را به درستی به مردم معرفی کرد.
* نظرتان درباره مداحان امروز چیست؟
مهم‌ترین آفتی که امروز بیش از گذشته آن را مشاهده می کنیم تقلید مداحان گیلانی از مداحان سایر نقاط کشور به رغم پتانسیل و ظرفیت های خوبی که در زمینه اشعار آیینی در این استان وجود دارد، است. متاسفانه این تقلید تنها در سبک و اشعار نیست بلکه در نوع حرکات دست و صورت و نوع پوشش نیز از آنها تقلید می کنند. این درحالی است حتی معنای اشعاری که می خوانند را نمی دانند.
ما چند نوع مداح داریم عده ای از مداحان به صورت فصلی کار می کنند و تنها در دو روز تاسوعا و عاشورا در مساجد و حسینیه ها حضور دارند. البته افرادی هم در این میان هستند که به گفته مردم محلی دو منظوره عمل می کنند. همیشه حضور این افراد با اعتراض مردم همراه می شود. متاسفانه حضور چنین افراد به ظاهر مداح از کیفیت، لذت، حرمت و معنویت کار مداحی کاسته است. البته مداحانی نیز هستند که در طول سال به مناسبت ها و مراسمات مختلف مداحی کرده و با سبک ها و نوع های مختلف مداحی آشنایی دارند و با آگاهی و دانش در این مجالس حضور می یابند.
مداح این نیست که تنها در دو روز تاسوعا و عاشورا مرثیه‌خوانی و مداحی کند و باقی سال به دلمشغولی‌های خود بپردازد. مداح واقعی اهل بیت(ع) باید در تمام زندگی، رفتار، کردار، گفتارِ، راه رفتن و لباس پوشیدن و حتی ارتباط با مردم و حضور در مجالس به گونه ای باشد که مهر نوکری اهل بیت(ع) بر پیشانیش مشخص بوده و مردم با دیدن وی امام حسین(ع)، حضرت زینب (س)، خراب شام و دشت کربلا را به یاد آورند و او را به مداحی بشناسند.
کسی مرا مجبور به سرودن اشعار آیینی و مداحی در وصف امام حسین(َع) و خاندان پیامبر گرامی اسلام نکرده، حضور و فعالیت من در این حوزه تنها و تنها به دلیل عشق به اهل بیت به ویژه امام حسین(ِع) است. در گذشته اصلا پول برای مداحان مطرح نبود ولی امروز متاسفانه اکثر افراد حاضر در این حوزه برای پول می خوانند نه امام حسین(َع)، این افراد امام حسین (ع) را با پول معامله می کنند. بارها از گوشه و کنار شنیده ام که فلان مداح به دلیل پرداخت پول بیشتر از سوی یک هیئت و مسجدی قرارداد خود با مسجد و هیئت دیگر را فسخ کرده این اصلا در شأن مداح اهل بیت(َع) نیست.
من در طول 60 سال گذشته حتی یک ریال بابت مداحی برای خاندان اهل بیت نگرفته ام. حضور در پیاده روی اربعین حسینی(ع) بهترین هدیه و اجری بود که از امام حسین (َع) برای نوکری 60ساله گرفتم. هنگام زیارت حرم مطهر به امام حسین(ع) گفتم در تمام این سال ها تلاش کردم از نام تو برای رسیدن به جایی سوء استفاده نکنم ولی با ذکر نام مبارکت به شهرت رسیده ام. اگر نوکری درگاه اهل بیت(ع) نبودم امروز اسمی از «حسن مجیدیان» نبود.

* در طول این سال ها چیزی که بیش از همه شما را در این حرفه اذیت می کرد چیست؟
برای رسیدن به این درجه و جایگاه سال ها تلاش کردم و از محضر اساتید بزرگی درس گرفته و تجربه کسب کردم ولی امروز عده ای تنها با چند سال سابقه، کلاس مداحی باز کرده و به آموزش این حرفه مشغولند. مداحی دریایی بیکران است که هر چقدر در این دریا پیش‌روی باز مواردی برای یادگیری وجود دارد.
اکثر مداحان جدید و جوان انتقاد پذیر نیستند در صورتی که فردی که می خواهد در این حوزه به درجه ای قابل قبول برسد باید نقدپذیر بوده و توصیه های بزرگان این حوزه را گوش و به آن عمل کند. برای مداحی درست و انتقال صحیح پیام و فلسفه عاشورا و خطابه های حضرت زینب(س) نیازمند مطالعه، کسب تجربه و مهم‌تر از هم نقدپذیر بودن است. متاسفانه امروز مداحان اشعاری در مدح امام حسین(ع) و خاندان مطهرش می خوانند که حتی خود نیز از معنا و مفهوم آن آگاهی ندارند.
* آیا استفاده از اشعار به زبان و گویش های محلی در مداحی ها از نظر شما خوب است؟
استفاده از اشعار به زبان و گویش محلی بسیار خوب است. از قدیم تا به امروز مداحان بزرگ از گویش های مختلف برای مداحی و مرثیه خوانی استفاده می کردند ولی این به آن شرط است که اشعار را درست ادا کنیم. بسیار خوب است که مداحان گیلانی از اشعار گیلکی برای مداحی امام حسین(ع) استفاده کنند ولی آیا اجازه داریم در قالب این اشعار با گویش گیلکی از کلمه‌ها و جمله‌های بی معنی بهره ببریم.
مهم‌ترین توصیه من به جوانانی تازه‌کار در مداحی این است که از اشعار گیلکی برای مداحی های خود استفاده نکنند. برای اینکه فردی که از کودکی به زبان فارسی صحبت کرده امروز نمی تواند اشعار را به زبان گیلکی بخواند قطعا این فرد در ادای کلمات گیلگی با مشکل مواجه می شود. باید برای رسیدن به آن درجه تلاش کرد و آموزش دید و تجربه کسب کرد.
دلیل اینکه مداحان قدیم در میان مردم از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند این بوده که آنها در تمام ابعاد زندگی خود اعم از فردی و اجتماعی تلاش کرده اند که پیرو واقعی ائمه اطهار(ع) و امامان معصوم باشند. جوانان نیز باید برای رسیدن به این جایگاه پله ها را یک به یک طی کرده و حرمت بزرگان و پیشکسوتان این عرصه را حفظ کنند.
* چند مجموعه اشعار درباره امام حسین(َع) سروده اید؟
از سال 58 تا به امروز بیش از 80 درصد اشعار مداحی‌هایی که اجرا می کنم از سروده های خودم است.
حدود سه سال است که به دنبال انتشار دو کتاب از اشعارم هستیم ولی متاسفانه تاکنون موفق نشده ام. به نظرم اگر بخواهم تمامی اشعار را به چاپ برسانم بتوان سه کتاب منتشر کرد.
* نظرتان را درباره ورود بدعت ها و خرافه های جدید به مداحی و عزاداری را بگوید؟
متاسفانه امروز شاهد اجرای مداحی ها و همچنین عزاداری ها به گونه ای متفاوت با گذشته هستیم. برگزاری عزاداری برای امام حسین(ع) دارای آداب و رسوم و شأنیت خاصی است که باید رعایت شود. راه اندازی تکایا و حسینیه های بسیار در کنار مساجد در ایام محرم یکی از بدعت های نامناسب است که باید برای آن ضوابط و قوانین درنظر گرفت. در گذشته تنها در مناطقی که فاقد مسجد بود و یا رفتن به مسجد برای اهالی آن محل ایجاد مشکل می کرد تکیه و یا حسینیه برپا می کردند. این در حالی است که امروز می بینیم با وجود بودن مسجد در یک محل عده ای چند متر آن طرف‌تر تکیه یا حسینیه برپا کرده که این موضوع سبب خالی و یا حتی تعطیل شدن مساجد شده است.
در ایام محرم با گذر از هر کوچه و خیابانی شاهد برپایی چندین تکیه و حسینیه هستیم و همیشه هم اهالی آن منطقه از آلودگی های صوتی که توسط این تکایا ایجاد می شود گلایه دارند. امام حسین(ع) هیچگاه راضی نیست که به منظور عزاداری برای ایشان آسایش و آرامش مردم سلب شود.
در قدیم استفاده از ابزارها موسیقی در هیئت های عزاداری به این حجم و با این شکل و شمایل نبود. متاسفانه امروز برخی هیئت ها از ابزاری استفاده می کنند که شأن عزاداری امام حسین(ع) را پایین می آورد. این ابزارها عاشورایی نیست. سال های گذشته یکی از بدعت ها و خرافاتی که عزاداری امام حسین(ع) را به خود آلوده کرده بود قمه زنی بود که خوشبختانه با تذکر مقام معظم رهبری و برنامه ریزی و جدیت مسئولان در سال های اخیر کمتر شاهد انجام آن هستیم. برای استفاده نکردن از ابزارآلات این چنینی که بیشتر به ابزار موسیقی شبیه است تا عزاداری باید مسئولان فکری کنند.
برخی هیئت ها از ابزارآلات موسیقی در دسته‌جات خود استفاده می کنند و برخی دیگر در مساجد نی می‌زنند. طبل هایی می بینیم که بر روی آن نام مبارک یاحسین(ع) نوشته شده و بعد با چوب بر روی این نام مبارک می کوبند یا در جایی دیگر به جای سیاه کردن کل طبع آن را به صورت صفحه شطرنج در می آورند یا برخی از میدان‌داران هیئت ها از چفیه که برای ملت ایران بسیار مقدس بوده و مسئولان رده بالای نظام از آن در مجالس رسمی استفاده می کنند در جاهای نامناسب استفاده می کنند و می بندند. این‌ها بدعت‌های جدیدی است که وارد عزاداری امام حسین(ع) شده و در شأن جایگاه و مقام ایشان نیست.