بزرگنمايي:

نسیم گیلان - رشت- "کار، کار انگلیسی ها است"؛ تکیه کلام دایی جان ناپلئون در رمان طنازانه ایرج پزشکزاد بود. گزاره ای که پس از بازی هنرمندانه غلامحسین نقشینه در این نقش، در سریالی با همین نام ساخته ناصر تقوایی کارگردان بزرگ کشورمان جای خود را بین مردم کوچه و بازار باز کرد.
اما این رمان پر فروش که اخیرا نیز بازچاپ شده در زمان خود از سوی منتقدان جدی گرفته نشد و نامی هم که از آن مانده بیشتر مدیون سریال خوش ساخت تقوایی است.
به گزارش ایرنا، خانه فرهنگ گیلان در طلیعه سلسله نشست های فرهنگی با حضور منتقدان و روزنامه نگاران برجسته به نقد و بررسی این کتاب پرداخت. در نخستین نشستِ بازچاپ، مشیت علایی، منتقد سرشناس کشور به‌عنوان منتقد مهمان و علی مسعودی‌نیا، روزنامه‌نگار ادبی و منتقد به‌عنوان گرداننده‌ی جلسه گفت‌وگو حضور داشتند.
مشیت علایی در تعریف این رمان گفت: داستان در یکی دو ماه آخر شهریور 1320 ، حمله متفقین ، رفتن رضا شاه و آمدن محمد رضا شاه صورت می گیرد و نظام ارزشی اشرافی در حال زوال و ساقط شده و متوهم را روایت می کند . پزشکزاد عقب نشینی نظام اجتماعی را به خوبی و هوشمندانه در قالب طنز نشان می دهد . سخافت ارزشهای یک طبقه را با موضوعاتی که مشغله آنها است . دعواهای بی پایه و ابتذال حاکم بر ارزش هایشان که نشان دهنده جهان بینی آن ها است . نشانه های زوال و تزلزل و سقوط نظام اجتماعی، در جابه جایی این دو نظام ارزشی آنچه از دست می رود عشق و پاکی و معصومیت است.
وی در مورد این که چرا این رمان پزشکزاد مغفول و مهجور مانده به سه دلیل اشاره کرد: دور بودن اثر از تمِ خاصِ آن روزها که به ادبیات متعهد یا رئالیسم سوسیالیستی معروف بود، جدی گرفته نشدن ادبیات طنز و دور بودن از ادبیات مدرنِ فرم‌گرای آن روزها.» علایی بیان داشت: رمان دایی جان ناپلئون زمان انتشار در معرض یکی دو جریان فرمالیستی ، مدرنیستی و نوگرا قرار می گیرد. همچنین شاید بدلیل ژانر طنز یا هزلی که انتخاب کرده در مقایسه با فرمهای جدی تر یک قدم عقب تر است، حتی در غرب تراژدی خیلی جلوتر از کمدی بوده .
وی با اشاره به انتخاب ژانر طنز توسط نویسنده اثر اظهار داشت : شاید انتخاب مدیوم طنز بهتر کار کرده تا نشان دادن چهره ای جدی . پزشکزاد در دایی جان ناپلئون نگاه بسیار تلخ و ناتورالیستی دارد سرنوشت مقدر و محتومی که برای هیچکدام از شخصیتهای داستان راه نجاتی نمی گذارد این ها را با استفاده از طنز در کپسولی به ما ارائه می دهد.
در بخش دیگری از برنامه علی مسعودی نیا نیز در مورد این کتاب گفت : در رمان دایی جان ناپلئون مثل فکاهه های مارک تواین یک ذات پروری حاکم است که آن را از اثر مدرن دور می کند. ناامیدی از رستگاری مملکتی که این پیشینه را دارد .
علایی نیز با تائید این نگاه ذات پروری یا اگزیستانسیالیستی در اثر تصریح کرد : تعمیم ذات پروری به مساله علوم انسانی از جمله ادبیات عواقب خطرناکی دارد . تاریخ باوری نقطه مقابل ذات پروری است.
مسعودی نیا در ادامه به طرح این پرسش پرداخت که برخی این اثر را کلاژ و اقتباسی از رمان "تریسترم شندی" نوشته لورنس استرن می دانند و شخصیت دایی جان ناپلئون را برگرفته از دن کیشوت سروانتس، اسدالله میرزا از دون ژوان ، مش قاسم از سانچو پانزا و چقدر این ایراد دارد ؟
علایی در این خصوص به یکی از جملات هارولد بلوم اشاره کرد که می گوید : هیچ پدیده فرهنگی خالص و نابی که به هیچ جا وابستگی نداشته باشد وجود خارجی ندارد " و افزود : مضامین مشترکی هستند که در ادبیات تکرار می شوند و بسیاری از آثار هنری نتیجه کلاژ است و از نظر من ایرادی بر این نیست . اولیس نوشته جیمز جویس بعنوان یکی از رمان های بزرگ قرن حتی اسم خود را از داستان حماسی "اودیسه" هومر گرفته و سرشار از بینامتنیت است.
وی همچنین سرگرم کننده بودن صحنه ها برای مخاطب و کنترل گالری از شخصیت ها در رمان را از دستاوردهای مهم پزشکزاد دانست.
این منتقد به نام ادبی توهم توطئه شخصیت دایی جان ناپلئون را زوال روانی تخریب کننده و پارانویا دانست و متذکر شد: پارانویا وقتی وجهه اجتماعی پیدا می کند توهم توطئه می شود . قضا و قدری بودن نیز می تواند به رفتارهای اجتماعی تسری پیدا کند.
وی با اشاره به این که دایی جان ناپلئون همه مشکلات را به گردن انگلیسی ها می انداخت گفت : این نیست که قدرتها دنبال توطئه نباشند اما این که همه مشکلات را به قدرتهای پشت پرده منتسب کنی قوم را عاطل و باطل می کند و انسان ها را به عروسکهایی که خود را در ایجاد تغییر ناتوان می دانند تبدیل می کند.
ایرج پزشک‌زاد (الف. پ. آشنا) زاده 1306 تهران از نویسندگان و طنزپردازان ایرانی نیمهٔ دوم قرن بیستم است. سال 1349 رمان دایی جان ناپلئون را منتشر کرد و بیشتر به خاطر آفرینش این رمان و شخصیتی به همین نام به شهرت رسید. ناصر تقوایی در سال 1355 مجموعهٔ تلویزیونی دایی جان ناپلئون را از روی این کتاب ساخت.
وی پس از تحصیل در ایران و فرانسه در رشتهٔ حقوق دانش‌آموخته شد و به مدت پنج سال در ایران به قضاوت در دادگستری مشغول بود. پس از آن به خدمت در وزارت خارجه ادامه داد و آخرین سمتش مدیرکل روابط فرهنگی بود.
وی کار نویسندگی را در اوایل دههٔ 30 با نوشتن داستان‌های کوتاه برای مجلات و ترجمهٔ آثار ولتر، مولیر و چند رمان تاریخی آغاز کرد.
پزشک‌زاد درباره خود به‌طور خلاصه می‌گوید:
از پدری پزشک و مادری معلم به دنیا اومدم. تحصیلات ابتدایی و متوسطه در تهران و تحصیلات عالیه رو در فرانسه در رشته حقوق گذراندم. بعد از فارغ‌التحصیلی به استخدام وزارت امور خارجه درآمدم و به عنوان دیپلمات تا انقلاب در اونجا کار کردم. بعد از انقلاب از کار اخراج شدم به طوری که حتی حقوق بازنشستگی هم شامل حالم نشد. بعد از اون به فرانسه برگشتم و به کار روزنامه‌نگاری و قلم زنی و نوشتن اراجیف! مشغول شدم.
برخی سریال قهوهٔ تلخ را کپی ناشیانه‌ای از کتاب «ماشاءالله خان در دربار هارون‌الرشید» نوشتهٔ ایرج پزشک‌زاد می‌دانند.
در فرانسه، عضو شورای نهضت مقاومت ملی شد .پزشک‌زاد جایزه بیتای 2014 را برده‌است.
پزشکزاد در جایی از کتاب می گوید: «و من فهمیدم عشق بعضی وقت‌ها آدم را احمق می‌کند...»
6030