بزرگنمايي:

 نسیم گیلان- مسجد صفی یا مسجد سفید یا شهیدیه یکی از قدیمی ترین مساجد رشت و در مرکز شهر و در حومه بازار سنتی رشت قرار دارد. این مسجد دارای مساحت بالایی نیست اما قدمتی که دارد باعث محبوبیت این مسجد شده است.

برخی معتقد هستند این بنا مربوط به دوره صفویه است و برخی دیگر معتقدند که شیخ صفی الدین اردبیلی به دلیل دوستی با شیخ زاهد گیلان که از عرفای گیلانی بود در هنگام سفر به گیلان در این محله چاهی ایجاد می کند و عبادتگاهی نیز می سازد که بعد ها تبدیل به مسجد می شود.

برخی از تاریخ نویسان این مسجد را محل دفن محمد باقر میرزا که به صفی میرزا ملقب بود می دانند. وی پسر شاه عباس اول بود که به دلیل بدخواهی اطرافیان پدرش با وی دستور کشته شدن وی را دادند و برخی اعتقاد دارند علت نام گذاری این مسجد به نام شهیدیه قتل ناحق صفی الدین میرزا ، پسر شاه عباس اول است.

بر اساس یک کاشی که در ورودی این بنا نصب شده است ، این بنا در سال 1295 توسط حاجی یوسف کاشی ساز مرمت و بازسازی شده است و اکنون این بنا با شماره 197 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

اگر بخواهیم از معماری این مسجد بگوییم مسجد دارای یک گلدسته و یک چاه به نام چاه صاحب الزمان است.

چاه صاحب الزمان نیز از جمله مکان هایی است که بعد از بازدید از این مسجد باید به آن مراجعه کرد. این چاه در قسمت جنوب غربی مسجد قرار دارد که از قدیم مورد احترام مردم و محل نذورات آنها بوده است درمورد نحوه پیدایش این چاه گفته ها متفاوت است.

احتمال این که این چاه همانی باشد که شیخ صفی الدین ایجاد کرده باشد وجود دارد اما به گفته برخی در این مکان در گذشته چشمه ای بود که با خشک شدن این چشمه مردم آن را کنده تا از آب ان استفاده کنند و این چاه از همان زمان باقی مانده است.

درب ورودی مسجد در قسمت شمالی آن قرار دارد که شما باید از دو درب ورودی متوالی گذر کنید. اولین ورودی با چوب و به صورت هلالی در سال های اخیر ساخته شده است و در ورودی دوم که از دو قوس تشکیل شده است.

در قوس اول آیه اول سوره اسری و در قوس دوم حدیث “ولایه علی بن ابیطالب حصنی ….” کاشی کاری شده است همچنین در قسمت جنوب مسجد محراب قرار دارد که با آیات قران کاشی کاری شده است.

آدرس دقیق این مسجد تاریخی در حوالی بازار سنتی رشت و در خیابان بحر العلوم قرار دارد.

  کشف شواهد نویافته از آثار سده های اولیه اسلامی در قدیمی ترین مسجد رشت

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان صبح امروز نیز اعلام کرد: در پی استعلام بنیاد مسکن شهرستان رشت به منظور آغاز عملیات مرمت این مسجد، مقرر شد تا معاونت میراث فرهنگی با مجوز صادره از سوی پژوهشکده باستان‌شناسی کشور به سرپرستی ولی جهانی، اقدام به گمانه‌زنی باستان‌شناختی در این مسجد نماید.

ولی جهانی معاون میراث فرهنگی استان و سرپرست گروه کاوش نیز اعلام کرد: پیش از این، هیچ گمانه زنی باستان‌شناختی در محدوده شهرستان رشت و به ویژه شهر رشت انجام نشده و عمده‌ترین اطلاعات تاریخی مربوط به این شهر محدود به اسناد مکتوب بوده است.

وی افزود: بر این اساس کتاب حدودالعالم قدیمی‌ترین منبعی که از شهر رشت به عنوان یک شهر آباد سخن به میان آورده، آمده است که قدیمی‌ترین اثر برجای و شناخته شده این شهر نیز، مسجد صفی است که بنابر اسناد، به سال‌های آغازین حکومت صفویان، یعنی قرن 10 ه.ق. نسبت داده می‌شد.

جهانی ادامه داد: با گمانه زنی های باستان‌شناسی در بخش میانی دیوار شمالی شبستان این مسجد تا عمق 345 سانتی‌متری، مشخص شد که احتمالاً این مسجد در قرون 6 تا 7 ه.ق. مصادف با اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی، بنا شده و در طول دوره‌های بعد ضمن گسترش، بخش‌هایی از آن، مورد مرمت قرار گرفته است.

بر اساس نظر رقیه مجتبایی، باستان‌شناس و معاون گروه گمانه‌زنی، بنا بر یافته‌های اخیر، کف بنا آجر فرش بوده و برای تزئینات آن نیز از کاشی‌های چندرنگ استفاده شده است که در سایه تعمیر و گسترش بنا در ادوار مختلف تخریب شده و به جای آن در دوره قاجار و پهلوی تزئینات گچبری به کار رفته است؛ بقایای این تزئینات کاشیکاری، در بخشی از قسمت فوقانی این دیوار به صورت برجا به دست آمده است.

جهانی معتقد است که بخش کاوش شده در این مسجد، بر روی گورستان متراکمی، متعلق به ادوار میانی تا متأخر اسلامی بنا شده که احداث دیوار شمالی و گسترش شبستان به سمت شمال، بخش‌هایی از گورهای آن را تخریب کرده است.

امیرانتخابی نیز درباره اقدامات لازم‌الاجرا در این مسجد اذعان داشت که بنا بر تصمیمات اتخاذ شده، این بنای با ارزش که به عنوان قدیمی‌ترین بنای برجای شهر رشت محسوب می‌شود به همت بنیاد مسکن استان گیلان مورد بازسازی و مرمت قرار خواهد گرفت و در راستای کشف هویت اصیل این بنا، از مطالعات باستان‌شناسی اخیر و نیز کاوش‌های بعدی در این بنا، استفاده خواهد شد.

امیر انتخابی گفت: در عملیات مرمتی در دست اجرا، نمای مناره مسجد با زدودن بخش‌های الحاقی متأخر آزاد شده و به شکل اولیه مرمت می‌شود.

وی افزود: مراحل آغازین طرح مرمتی این بنای ارزشمند با همکاری بنیاد مسکن و شهرسازی رشت و با پیگیری و نگاه فرهنگ دوست آیت‌الله رودباری انجام شده و مراحل تکمیلی آن در سال جاری ادامه خواهد داشت.