بزرگنمايي:

نسیم گیلان -
صف‌آرایی شرق برابر غرب
٣٢٣
٠
سازندگی / متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
دو نشست شانگهای و سیکا در میانه تنش‌های حاکم در منطقه برای تهران فرصتی بود تا در چارچوبش کمپین فشار حداکثری واشنگتن را به چالش کشیده و از سناریوهای نخ‌نما‌شده و تکراری این کشور و متحدانش پرده بر‌دارد
ساناز نفیسی| حسن روحانی برای شرکت در پنجمین اجلاس کنفرانسی موسوم به تعامل و اعتماد‌سازی در آسیا (‌سیکا) که این بار در شهر دوشنبه تاجیکستان برگزار شد، به این کشور سفر کرد. طی چند روز اخیر این دومین نشست مهمی بود که رئیس‌جمهوری کشورمان در آن حاضر شد و تحلیلش را از فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی کشورهای منطقه و تهدیدهای مشترک ارائه کرد، موضوعی که به گفته روحانی می‌تواند زمینه را برای همگرایی بیشتر و اجماع بازیگران حاضر در این نشست هموار کند. او در این نشست از تحرکات برخی بازیگران بین‌الملل گفت و به نقض هنجارهای بین‌المللی توسط بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اشاره کرد، رادیکالیسم و مقابله با افراط‌گرایی را هدف مشترک همه کشورهای حاضر توصیف کرد و ایران را بازیگری حامی سیاست چند‌جانبه‌گرایی قلمداد کرد، سیاستی که در تقابل با برنامه‌های یکجانبه‌گرایانه واشنگتن و متحدانش قرار دارد و بار دیگر به کشورهای عضو برجام هشدار داد تا به موضع منفعلانه‌شان پایان دهند.
این عبارات را روحانی در نشست شانگهای قرقیزستان نیز برای رهبران و نمایندگان حاضر به‌عنوان سیاست‌های رسمی و اعلامی ایران یادآوری کرد و بدین وسیله توانست زمینه را برای همگرایی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در راستای منافع کشورمان فراهم کند. بسان نشست شانگهای توافق هسته‌ای یا همان برجام در کانون سخنرانی‌های سران و رایزنی‌های حاشیه‌ای رهبران حاضر بود، این بار، در کنفرانس سیکا بسان نشست شانگهای حاضران بر لزوم حراست از این دستاورد جهانی که ماحصل رایزنی 12 ساله میان ایران و کشورهای عضو بود، تاکید کردند. اهمیت پایبندی به برجام به اندازه‌ای بااهمیت بود که در بیانیه‌های پایانی نشست‌های شانگهای و سیکا در اولویت برنامه‌های رهبران حاضر تعریف شد. دو نشست شانگهای و سیکا در میانه تنش‌های حاکم در منطقه برای تهران فرصتی بود تا در چارچوبش کمپین فشار حداکثری واشنگتن را به چالش کشیده و از سناریوهای نخ‌نما‌شده و تکراری (حمله به دو نفت کش در دریای عمان و خرابکاری در نفتکش‌های اماراتی) این کشور و متحدانش پرده بر‌دارد. طبیعتا از آنجایی که حراست از برجام و تاکید بر پایبندی طرفین عضو این توافق در اولویت‌های بیانیه‌های پایانی این دو نشست تعریف شد، می‌توان گفت ایران به‌درستی از این دو نشست (‌فرصت) استفاده کرد و با تکیه بر رویکردی دیپلماتیک توانست پایه‌های همگرایی و تعاملاتش با بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را تحکیم کند و سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه واشنگتن را به چالش بکشد.
هم‌صدایی در سیکا علیه واشنگتن
نشست سیکا برای رهبران 27 بازیگر حاضر که خواهان تعامل و اعتمادسازی بودند، فرصتی بود تا برای تحقق صلح و ثبات راهکارهایشان را ارائه کرده و چشم‌اندازشان را درباره مقوله‌های امنیتی در آسیا، سوریه، یمن، فلسطین، افغانستان و کره شمالی ارائه دهند، حسن روحانی با به چالش کشیدن سیاست‌های ایالات متحده در شرق و غرب آسیا به نقش منفی این بازیگر در بی‌ثبات‌سازی منطقه اشاره کرد. همتای چینی‌اش، شی جین پینگ که درگیر جنگ تجاری با آمریکاست نیز رویکرد مشابهی اتخاذ کرد و با اشاره به موقعیت خاص آسیا از کشورهای عضو خواست به جای تاکید بر گزینه رویارویی، رایزنی را برگزینند و برای مقابله با چالش‌هایی که به تهدید جدی علیه امنیت منطقه تبدیل شده، در قالبی مشترک اجماع کنند. پوتین از بازتعریف نظم جهانی گفت؛ نظمی عادلانه مبتنی بر رابطه عادلانه میان بازیگران. او نیز بسان روحانی و شی جین پینگ، رادیکالیسم را تهدید قلمداد کرد و خواستار تدوین برنامه‌ای مشترک برای مقابله با چرخه خشونت حاکم شد. همتای روس حسن روحانی نیز مانند رئیس‌جمهوری کشورمان بر لزوم حراست و پایبندی طرفین توافق بر تعهداتشان تاکید کرد.
بازتعریف اتحادیه اروپا در آسیا
کنفرانس بین‌المللی ایجاد تعامل و اعتماد در آسیا (سیکا)؛ نشست چندملیتی قلمداد می‌شود، چراکه به جای تاکید بر سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه خواستار اجرایی شدن دیپلماسی چندجانبه‌گرایانه است و برای ارتقای صلح، امنیت و ثبات پایدار در آسیا برنامه‌هایی را تدوین و اجرایی می‌کند. رهبران عضو سیکا بر این باورند که صلح جهانی در گرو تحقق امنیت و صلح و ثبات پایدار در آسیاست، از همین رو در منشور شکل‌گیری این سازمان بر لزوم رایزنی‌ها در سطح جهانی تاکید شده است. به باور بازیگران عضو، جهان به جای پافشاری بر قدرت سخت با تکیه بر اهرم رایزنی و چانه‌زنی و دیپلماتیک قادر است برای همکاری‌های مشترک و احترام متقابل به چندجانبه‌گرایی و صلح بسترسازی کند. نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهوری پیشین قرقیزستان که مارس 2019 از سمتش کناره‌گیری کرد، بانی این ساختار بود. او ایده‌اش را 5 اکتبر 1992 همزمان با چهل‌و‌هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد مطرح کرد؛ مارس 1993 سیکا فعالیتش را به شکلی رسمی آغاز کرد. ناظران می‌گویند نظربایف با الگوبرداری از اتحادیه اروپا می‌خواست چنین ساختاری را در آسیا بازتعریف کند. با این حال در آن برهه زمانی این منطقه درگیر نوعی واگرایی شده بود و از همین رو اجرایی شدن چنین ایده‌ای دور از ذهن به نظر می‌رسید اما اخیرا اجماع کشورهای آسیایی درباره مسائل مختلفی چون رادیکالیسم موجب نوعی همگرایی شد و ابتکار عمل رئیس‌جمهور را به شکلی نسبی به سرانجام رسیده، نظربایف بین سال‌های 2002 تا 2005 تلاش کرد تا برای تعامل مستمر با سیستم‌های امنیت جمعی کشورهای این قاره مکانیزمی را تعریف کند، ژوئن 2004 نخستین جلسه رسمی سیکا با حضور 16 رهبر منطقه‌ای برگزار شد و در جریانش ضمن تصویب منشور بیانیه‌ای با محوریت دو مقوله مقابله با افراط‌گرایی و ترویج گفتگوی تمدن‌ها تدوین شد. در آن زمان سیکا برای غرب چندان اهمیتی نداشت، با این حال همانگونه که نشریه چاینا دیلی نوشت برخی ناظران گفته بودند که این نهاد می‌تواند بستری برای کاهش خشونت‌های منطقه آسیا باشد.
درباره سیکا
نشست‌های سیکا هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود، مقر دبیرخانه این مجمع آسیایی در الماتی قزاقستان قرار دارد. 27 کشور عضو این سازمان هستند و 13 بازیگر دیگر در قامت ناظر و به عنوان نماینده‌ای از سازمان ملل و موسسات مطالعات بین‌الملل حضور دارند (‌اعضای اصلی ایران، افغانستان، آذربایجان، بحرین، بنگلادش، کامبوج، چین، مصر، هند، عراق، اسرائیل، اردن، قزاقستان، جمهوری کره، قرقیزستان، مغولستان، پاکستان، فلسطین، قطر، روسیه، تاجیکستان، تایلند، ترکیه، امارات متحده عربی، ازبکستان و ویتنام هستند و بولیوی، اندونزی، ژاپن، لائوس، مالزی، فیلیپین، سریلانکا، اوکراین، ایالات متحده، سازمان ملل متحد، سازمان امنیت و همکاری اروپا، سازمان بین‌المللی مهاجرت، اتحادیه عرب مجمع کشورهای ترک زبان در قامت ناظر قلمداد می‌شوند) سیکا تلاش دارد تا روابطش با نهادهای جهانی چون سازمان ملل و ساختارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را برای تحقق صلح و توسعه اقتصادی تحکیم کند، از همین رو در چارچوب یکی از جلسات سندی به امضا رسید که در چارچوبش در حوزه‌های مختلفی چون اقتصاد، محیط زیست، مسائل بشردوستانه، مقابله با تهدیدهای نظامی و سیاسی برنامه‌هایی ارائه شد. چهارمین نشست سیکا در شانگهای برگزار شده بود، در آن برهه زمانی نظربایف توجه حاضران را به بحران حاکم معطوف کرد، به چالش کشیده شدن هویت و تمدن مردمان آسیا، مهمی که به شکلی سیستماتیک می‌توانست صلح در منطقه را به خطر بیاندازد. ناظران می‌گویند از همان زمان مشارکت رهبران آسیا در نشست‌های سیکا بیشتر شد و پلتفرم‌های این نهاد بین دولتی برای حل چالش‌های اعضا، همکاری‌های اقتصادی و حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها توسط تحلیلگران غربی به شکلی جدی مورد بررسی قرار گرفت. از همین رو حضور ایران در چنین نشستی آن هم بعد از اجلاس شانگهای بسیار بااهمیت و فرصت‌ساز شد، به خصوص آنکه در هر دو نشست (‌سیکا و شانگهای) برجام محور اصلی رایزنی‌های جمعی و حاشیه‌ای رئیس‌جمهوری ایران و رهبران حاضر بود و در بیانیه‌های پایانی هر دو نشست در اولویت برنامه‌های گروهی تعریف شد. ناظران می‌گویند به واسطه چالش‌ها و پس لرزه‌های حاصل از سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه واشنگتن پنجمین نشست سیکا در قابی متفاوت تعریف شد، سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه واشنگتن که پس لرزه‌هایش بسیاری از بازیگران عضو از جمله ایران، چین و روسیه را درگیر کرده می‌تواند زمینه‌ساز اجماعی منطقه‌ای علیه هنجارشکنی‌های ایالات متحده شود.