4 گام تا برونرفت از تحریم نفت
چهارشنبه 26 تير 1398 - 11:56:58
|
|
نسیم گیلان - 4 گام تا برونرفت از تحریم نفت ٤٥ ٠ فرهیختگان / متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. تمرکز اصلی طرح مجلس برای تامین مالی پالایشگاهها، استفاده از نقدینگی موجود در کشور است. در این راستا به منظور ایجاد جذابیت اقتصادی برای هدایت نقدینگی به سمت این بازار، روش تنفس خوراک در نظر گرفته شده است. در این روش، وزارت نفت تضمین میدهد یک تا دو سال پس از بهرهبرداری طرح، خوراک پالایشگاهها را بهصورت رایگان در اختیار آنها قرار میدهد. قبل از اعمال تحریمهای نفتی، از مجموع چهارمیلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی تولیدشده، حدود 1.8 میلیون بشکه به پالایشگاههای کشور تزریق میشد و 2.2 میلیون بشکه نیز بهصورت خام به کشورهای خریدار نفت ایران صادر میشد. پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت سال گذشته و بازگشت مجدد تحریمهای نفتی از 13 آبانماه، محدودیتهای شدیدی بر صادرات نفت ایران اعمال شد. طبق آخرین گزارش اوپک در ماه ژوئن (خردادماه)، میزان تولید نفت خام ایران حدود 2.2میلیون بشکه در روز است که این موضوع با توجه به ظرفیت 1.18 میلیون بشکهای پالایشگاههای کشور حاکی از این بوده که میزان صادرات نفت ایران به حدود 400 هزار بشکه در روز رسیده است. هرچند بیژن زنگنه، وزیر نفت آمارهای اعلامشده توسط اوپک را غیرواقعی دانسته اما حتی گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درباره بودجه سال 98 نیز در خوشبینانهترین حالت میزان صادرات نفت را یکمیلیون بشکه در روز اعلام کرده است. این ارقام همه نشانگر افت شدید صادرات نفت ایران پس از اعمال تحریمهای نفتی آمریکاست. کارشناسان معتقدند معضل اساسی اقتصاد کشور وابستگی بودجه دولت به درآمدهای حاصل از خامفروشی نفت است. طبق قانون بودجه سال 98، دولت باید روزانه 1.5 میلیون بشکه نفت خام را به قیمت 54 دلار بفروشد تا با کسری بودجه مواجه نشود. در حال حاضر آمارهای رسمی حاکی از صادرات حداکثر 500 هزار بشکهای نفت ایران با قیمت بشکهای 60 دلار است. در نتیجه هرچند قیمت موردنظر در قانون بودجه تا حد خوبی برآورده شده ولی کاهش یکمیلیون بشکه صادرات نفت خام حاکی از کسری بودجه 100 هزار میلیارد تومانی دولت است. آسیبپذیری اقتصاد ایران از تحریمهای نفتی ریشه در اصرار دولتها به خامفروشی نفت دارد؛ در نتیجه دشمن همواره از این نقطهضعف کشور سوءاستفاده کرده و شکست خود را در حوزههای سیاسی، نظامی و منطقهای با اعمال محدودیت بر صادرات نفت کشور جبران میکند. در این راستا راهکارهای کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت بسیاری برای مقابله با تحریمهای نفتی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها پرداخته میشود. گزینههای روی میز ایران برای عبور از گردنه تحریمها مشکل اساسی که با بازگشت تحریمهای نفتی برای کشور ایجادشده، کسری بودجه 100 هزار میلیاردی برای دولت است. یکی از راهکارهای کوتاهمدت برای حل این مشکل، اصلاح نظام مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی اقشار پردرآمد جامعه است. برای مثال بررسیها نشان میدهد میزان فرار مالیاتی دو قشر پزشکان و وکلا حدود 15 هزار میلیارد تومان است. همچنین طبق آمار اعلامشده توسط مسئولان سازمان امور مالیاتی، کل فرار مالیاتی در کشور حدود 40 هزار میلیارد تومان است که میتوان با اجرای سازوکارهایی در کوتاهمدت بخش قابلتوجهی از کسری بودجه دولت را از این طریق حل کرد. اما وجود منابع طبیعی نفت خام و میعانات گازی خود ظرفیتی است که با اعمال تحریمهای نفتی نباید از آن غفلت کرد و آن را کنار گذاشت، زیرا راهکارهای ذکرشده نیز قطعا نمیتوانند همه مشکلات کشور را حل کنند و باید راهکارهای موازی با آنها نیز در دستورکار قرار گیرد. یکی از این راهکارها تلاش برای افزایش ظرفیت فروش نفت خام با استفاده از روشهای نوین است. عرضه نفت در بورس و استفاده از توانمندی شرکتهای خصوصی داخلی و خارجی یکی از این ابزارها برای فروش نفت کشور است که البته زمان دو تا سهساله برای شکلگیری بازار و به فعلیت رسیدن ظرفیتهای آن مورد نیاز است. در این روش سعی میشود از انعطافپذیری شرکتهای خصوصی برای فروش نفت ایران در بازارهای خاکستری منطقه استفاده شود. هرچند تاکنون وجود برخی مشکلات مانند سازوکارهای قیمتگذاری و تسویه پول مانع از رونق این راهکار ضدتحریمی شده است اما به گفته نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی درصورت حل این مشکلات، خریداران زیادی برای خرید نفت از این سازوکار غیرشفاف برای آمریکا استقبال میکنند. در این راستا امیرحسین تبیانیان، نماینده شرکت ملی نفت در بورس انرژی میگوید: «براساس اعلام بورس، تاکنون برای تعدادی از افراد حقیقی و حقوقی خارجی کد سهامداری بورس صادر شده است و علاوهبر آن عدهای نیز برای حضور در این معاملات به شرکت ملی نفت ایران مراجعه کردهاند.» در نتیجه درصورت انجام اصلاحات لازم و فراهم کردن زیرساختها میتوان به فروش نفت از طریق بورس انرژی در آیندهای نزدیک امید داشت. صادرات فرآوردههای نفتی خارج از تیررس آمریکا هرچند راهکارهای ذکرشده برای گذر از گردنه تحریمها میتواند به کشور کمک کند، اما راهکارهای اساسی برای مقابله با تحریمهای نفتی نیستند. کارشناسان معتقدند راهکار اساسی مقابله با تحریمهای نفتی، گذر از خامفروشی و حرکت به سمت صادرات فرآوردههای نفتی است. با ساخت پالایشگاه و تبدیل نفت خام به فرآوردههای نفتی، امکان تحریمپذیری ایران کاهش مییابد زیرا صادرات فرآوردههای نفتی نسبت به نفت خام چهار تفاوت بارز دارد که صادرات آن را حتی در شرایط تحریمی نیز میسر میکند. 1 تعداد خریداران در بازارهای جهانی: در حال حاضر از مجموع 665 پالایشگاه در دنیا تنها 42 پالایشگاه خریدار نفت خام و میعانات گازی ایران هستند که این پالایشگاهها نیز به چند کشور شرق آسیا محدود میشوند. در حال حاضر هند و چین بزرگترین خریداران نفت ایران هستند که به دلیل تحریمهای نفتی قادر به خرید نفت خام ایران دور از چشمان آمریکا نیستند. این اوضاع برای صادرات میعانات گازی ایران به مراتب بدتر است زیرا در کل دنیا تنها 29 پالایشگاه میعانات گازی وجود دارد و کره جنوبی نیز تنها خریدار میعانات گازی ایران است که حتی با وجود اعطای معافیت، حاضر به ریسک نشد و خرید خود از ایران را به صفر رساند. در نتیجه تعداد کم خریداران بازار نفت خام و میعانات گازی یکی از دلایل تحریمپذیری ایران است. در حالی که با ساخت پالایشگاه و تبدیل این مواد خام به فرآوردههای نفتی بازار ایران از 42 پالایشگاه به صدها شرکت خصوصی در اقصی نقاط دنیا افزایش مییابد. در نتیجه امکان اعمال محدودیت بر صادرات فرآوردههای نفتی نسبت به نفت خام بسیار کمتر است. در حال حاضر هر چند تحریمهای نفتی بر صادرات نفت خام ایران اثرگذار بوده اما همچنان فرآوردههای پالایشی و پتروشیمیایی کشور به راحتی صادر شده و برای کشور ارزآوری دارند. 2 حجم محمولهها و شیوه صادرات: صادرات نفت خام و میعانات گازی بهدلیل اقتصاد مقیاس تنها در قالب محمولههای یک تا دومیلیون بشکهای توسط نفتکشهای بزرگ صادر میشود. حجم بزرگ محمولهها و استفاده از نفتکشهای غولپیکر، این امکان را برای آمریکا فراهم میکند تا با استفاده از فناوری GPS و رصد ماهوارهای، مسیر حرکت نفتکشهایی را که از ایران حرکت میکنند بهراحتی تشخیص داده و مانع صادرات نفت کشور شوند. در حالی که در صادرات فرآوردههای نفتی دیگر ملاحظات اقتصاد مقیاس نفت خام مطرح نیست و میتوان فرآورده را در قالب محمولههایی با حجم کوچک صادر کرد. همچنین برخلاف صادرات نفت خام، روشهای فروش فرآورده نیز متنوع بوده و میتوان این محصولات را بهوسیله کشتیهای بزرگ، ماشینهای سنگین و حتی خط لوله به کشورهای مقصد صادر کرد. 3 مقصد فروش نفت خام و فرآورده: همانطور که اشاره شد مقصد صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران اغلب شرق آسیا بوده که در فاصله زیادی نسبت به ایران واقع شدهاند. این فاصله طولانی باعث افزایش بازه زمانی انتقال نفت به کشورهای مقصد شده و این فرصت را به آمریکا میدهد تا محمولههای ایران را شناسایی کند. اما درصورت ساخت پالایشگاه و تولید نفت به زنجیرهای از فرآوردههای نفتی، بازار فروش از شرق آسیا به کشورهای همسایه تغییر کرده و فاصله از مقصد فروش بسیار کم میشود؛ در نتیجه امکان شناسایی و تحریمپذیری محمولههای ایران کاهش مییابد. نتایج تحقیق روی چهار کشور افغانستان، پاکستان، ترکیه و عراق نشان میدهد این چهار کشور بهشدت در تامین فرآوردههای نفتی خود دچار مشکل هستند و درصورت ساخت پالایشگاه در ایران و تولید فرآورده میتوان بازار مناسبی در کشورهای همسایه برای کشور ایجاد کرد. 4 حجم تراکنشهای بانکی: اشاره شد که فروش نفت در قالب محمولههای بزرگ یک تا دومیلیون بشکه صورت میگیرد در حالی که این موضوع برای فرآورده صادق نیست. حجم بزرگ محمولههای نفتی باعث میشود حجم تراکنشهای بانکی برای هر محموله افزایش یابد. این موضوع باعث میشود فروش نفت ایران علاوهبر گلوگاه تحریم نفتی در گلوگاههای بانکی نیز دچار تحریم شود؛ زیرا درصورت بزرگ بودن حجم تراکنشها، میتوان خریدار نفت ایران را شناسایی و تحریم کرد. اما حجم کوچک محمولههای فرآورده نفتی و به تبع آن حجم کوچک تراکنشهای بانکی، امکان شناسایی خریداران و فروشندگان فرآوردههای ایران را غیرممکن میکند؛ کمااینکه در تحریمهای سال 90 و در حال حاضر نیز پتروشیمیها بهراحتی ارز خود را وارد کشور کرده و با شبکهسازیهای بانکی مانع از اثرگذاری تحریمها شدهاند. مهار سیل نقدینگی با ساخت پالایشگاه همانطور که میدانید در حال حاضر میزان نقدینگی موجود در کشور حدود 2000 هزار میلیارد تومان است. وجود چنین حجمی از نقدینگی ظرفیت بسیار مناسبی است که بتوان با ایجاد مشوقهای اقتصادی آن را به سمت ساخت پالایشگاهها هدایت کرد. برای ساخت هر واحد پالایشگاه 500 هزار بشکهای حدودا 10 میلیارد دلار سرمایه نیاز است که با در نظر گرفتن نرخ تسعیر ارز 10 هزار تومان، درمجموع به 100 هزار میلیارد تومان سرمایه نیاز بوده که معادل پنج درصد از حجم کل نقدینگی کشور است. تمرکز اصلی طرح مجلس نیز بر تامین مالی پالایشگاهها با استفاده از نقدینگی موجود در کشور است. در این راستا برای ایجاد جذابیت اقتصادی برای هدایت نقدینگی به سمت این بازار، روش تنفس خوراک در نظر گرفته شده است. در روش تنفس خوراک، وزارت نفت تضمین میدهد یک تا دو سال پس از بهرهبرداری طرح، خوراک را بهصورت رایگان در اختیار پالایشگاه قرار دهد. به این صورت در دو سال اول سوددهی پالایشگاه بهشدت افزایش مییابد بهطوری که اصل پول سرمایهگذاری شده بهعلاوه سود سالیانه 40 درصد به سرمایهگذاران بازمیگردد. ضمنا آنها همچنان به اندازه ارزش سرمایه اولیه خود سهامدار باقی میمانند و از سود فروش فرآورده در سالهای بعدی نیز بهرهمند میشوند. تنفس خوراک داده شده در دو سال اول نیز در سالهای آتی بهصورت اقساط 10 ساله با سود چهار درصد ارزی از سود پالایشگاه در سالهای آتی بازپرداخت میشود. طرح «افزایش ظرفیت پالایشگاههای میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایههای مردمی» نخستینبار یکشنبه، دوم تیرماه در صحن علنی مجلس مطرح شد که کلیات طرح به تصویب رسید. سپس در بررسی جرئیات طرح بهدلیل برخی ایرادات واردشده به شیوه اعطای تنفس خوراک به کمیسیون انرژی ارجاع داده شد. پس از بررسی کمیسیون انرژی این طرح دوشنبه، 24 تیرماه دوباره در صحن علنی مجلس مطرح شد و پس از کشمکشهای فراوان درنهایت به تصویب نمایندگان خانه ملت رسید. پس از الزام دولت به عرضه نفت در بورس، این دومین اقدام مهم مجلس برای مقابله با تحریمهای نفتی آمریکاست. حال باید منتظر ماند تا وزارت نفت آییننامه اجرایی این طرح را به تصویب هیات وزیران برساند تا دولت و مجلس وارد فاز اجرایی ساخت پالایشگاه با استفاده از سرمایههای مردمی شوند. بیخیالی وزارت نفت و اقدام بهموقع مجلس بهرغم اهمیت ساخت پالایشگاه و صادرات فرآوردههای نفتی بر پایداری درآمدهای نفتی، متاسفانه در این حوزه سهلانگاری شده است. از مجموع 9 پالایشگاه نفتی کشور، هفت پالایشگاه قبل از انقلاب ساخته شده و دو پالایشگاه بعد از انقلاب احداث شده است. همچنین در حوزه ساخت پالایشگاه میعانات گازی نیز تنها احداث ستاره خلیجفارس به ثمر نشسته که شاید بزرگترین دستاورد کشور در حوزه پالایشگاهسازی باشد. قطعا یکی از دلایل عدم توسعه صنایع پالایشی کشور، تفکرات بیژن زنگنه وزیر نفت فعلی است که مدت زیادی بر کرسی وزارت نفت کشور تکیه داده است. وی در برنامه اقتصادی پایش شبکه یک سیما در مردادماه 93 در واکنش به این پرسش که چرا طی سالهای 76 تا 84 که وزیر نفت بودید هیچ پالایشگاه جدیدی نساختید، عنوان کرد: «من تاسیس پالایشگاه را امری مقدس نمیدانم اما مخالف تاسیس آن هم نیستم و اگر لازم باشد پالایشگاه نیز راهاندازی میشود.» همانطور که مشخص است نگاه حاکم بر وزارت نفت در این سالها بر صادرات نفت خام متمرکز بوده و هیچوقت سعی نشده برای ساخت پالایشگاه و حل مشکلات مربوط به تامین مالی این واحدها راهحلی ارائه و پیادهسازی شود. بهطور کلی برای ساخت پالایشگاه به سه عامل فناوری و تکنولوژی، نیروی انسانی متخصص و تامین مالی نیاز است. ساخت پالایشگاه ستاره خلیجفارس ثابت کرد در حوزه فناوری و نیروی انسانی متخصص کشور به خودکفایی رسیده است، اما همچنان در حوزه تامین مالی این پروژهها مشکلات اساسی وجود دارد بهطوری که دلیل طولانیشدن ساخت این پالایشگاه نیز به مشکلات مربوط به تامین مالی این پروژه ارتباط داشت. در این راستا کمیسیون انرژی مجلس طرحی را با عنوان «افزایش ظرفیت پالایشگاههای میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایههای مردمی» در پاییز سال گذشته تدوین کرد.
http://www.gilan-online.ir/fa/News/104443/4-گام-تا-برونرفت-از-تحریم-نفت
|