از ويژگى‌هاى روز عرفه دعا و نيايش به درگاه خداست. پيشوايان معصوم(ع) با استفاده از موقعيت معنوى روز عرفه، مردم را به راز و نياز و تقويت پيوند با سرچشمه کمالات ترغيب و تشويق مى‌کردند چرا که اساس شخصيت حقيقى انسان و ارزش او به اندازه ارتباطش با خداوند متعال تعيين مى‌شود. قرآن مى‌فرمايد: اى پيامبر بگو، پروردگارم براى شما ارزشى قائل نيست اگر دعاى شما نباشد.
حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمودند: اگر كسي در ماه مبارك رمضان مورد مغفرت الهي قرار نگيرد غفران براي او نيست مگر آنكه عرفه را درك كند.
روز عرفه و اهميت آن
اگرچه روز عرفه به اسم عيد ناميده نشده، اما از اعياد بزرگ مسلمانان به حساب مي‌آيد. عرفه روزي است كه خداي عالميان بندگان محتاج خود را به عبادت و طاعت خود دعوت كرد و سفره‌هاي جود و احسان و رحمت خويش را براي آنان گسترانيده است. شيطان در اين روز خوارتر از هميشه، حقيرتر از هر زماني و رانده شده‌تر از هر ساعتي مي باشد و خشمناك‌ترين اوقات خود را مي‌گذراند.
در روايت آمده است: حضرت امام سجاد عليه السلام شنيد كه شخصي در روز عرفه دست گدايي به طرف خلق خدا دراز كرده و حاجت خود را از مردم طلب مي‌نمايد. پس حضرت به آن شخص فرمود: واي بر تو! آيا در روز عرفه هم حاجت خود را از مردم طلب مي‌نمايي!؟ و حال آنكه در اين روز اميد مي‌رود فضل خدا حتي شامل بچه‌هايي كه در شكم مادرانشان هستند نيز بشود و آنها سعادتمند گردند.
عرفه و فرصت خداشناسي
روز عرفه داراي فضايل بسياري است، هم براي کساني که در عرفات حاضرند و هم براي کساني که در اماکني غير از عرفات اند، به همين دليل بر مؤمنان لازم است نهايت بهره برداري از اين روز شريف را بنمايند. يکي از مهمترين و بهترين فرصتهاي موجود در اين روز، فرصت خداشناسي است، تأمّل و تدبّر در دعاي عرفه امام حسين که در حقيقت بيان و شرح حقايق توحيدي و مراتب آن است ما را به اين موضوع يعني خداشناسي نزديکتر مي کند. اينکه خداوند انسان را چگونه خلق فرمود، چگونه روزي داد، چقدر بر بندگان نعمت ارزاني داشت، چقدر از گناهان ايشان بخشيد،و... همه از مواردي است که در دعاي عرفه ذکر شده است.
با قرائت دعاي عرفه خدا را بهتر مي شناسيم، وقتي فهميديم که نهايت مرتبه توحيد آن است که غير از خدا نبينيم و غير از او نخواهيم، سعي مي کنيم تا خود را به آن مرتبه برسانيم، همانکه امام فرمود: ايکون لغيرک من الظهور ما ليس لک حتي يکون هو المظهر لک متي غبت حتي تحتاج الي دليل يدلّ عليک عميت عين لا تراک؛ آيا براي غير تو ظهوري هست که براي تو نباشد تا آن غير بخواهد مظهر تو باشد؟ چه وقت غايب بوده اي تا به دليلي احتياج باشد که بر تو دلالت کند؟ کور باد چشمي که تو را نبيند. همه اينها با تأمّل و تفکر در دعاي عرفه بدست مي آيد، براي آنانکه اراده دارند معرفت خود را نسبت به حقتعالي زياد کنند. در اين فصل سعي مي کنيم به برخي از راههاي افزايش خداشناسي اشاره کنيم.
اعمال روز عرفه
1. غسل پيش از زوال خورشيد
2. رفتن به زيارت امام حسين عليه السلام كه هر كس چنين كند، ثواب هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد و بلكه بالاتر را نصيب خود كرده است. و اگر كسي در عرفه زير قبه‌ي حضرت امام حسين عليه السلام باشد ثوابش بيشتر از كسي است كه در عرفات باشد.
3. بعد از نماز عصر در زير آسمان دو ركعت نماز بخواند. و در پيشگاه خدا به گناهان خود اعتراف كند.
4. خواندن دعاي عرفه
5. اعمال و دعاهايي در اين روز وارد شده كه مي‌توان به مفاتيح الجنان مراجعه كرد.
عرفه داراى دعاهاى فراوانى است؛ ولى در اين ميان، دعاى عرفه امام حسين عليه السلام داراى جايگاه ممتاز و ويژه است و در واقع، ناب ترين و عميق ترين معارف الهى و توحيدى در اين دعا، بر زبان سالار شهيدان عليه السلام جارى گشته است.