چاپ

هزاران شيفته‌حسيني با شروع ماه محرم، كاروان دل را به هواي كربلا آنچنان روان مي ‌كنند كه گويي خود از حماسه سازان آن هستند.

شيعيان خاندان عصمت و طهارت همراه با قافله كربلا در اين ايام از كربلاي دل به معلا مي‌آيند و همراه حسينيان به حماسه‌اي ديگر مي‌پردازند.

گيلانيان همچون مردم ساير مناطق ايران، آداب و رسوم ويژه اي براي سوگواري حسين بن علي (ع) دارند. مردم سعي مي کنند تا در روزهاي نهم و دهم محرم، به زادگاه خود بروند و در جمع بستگان و آشنايان خود در مراسم عزاداري شرکت کنند.

امامزاده ها، بقعه ها و مکان هاي مقدس، نقطه تمرکز دسته هاي عزاداري است. روضه خوان ها اغلب مداحان محلي هستند که گاه علاوه بر فارسي به زبان هاي مختلف گيلکي، تالشي و يا آذري نيز مرثيه مي خوانند.

اعتقاد و باور خاص مردم به حضرت ابوالفضل العباس، علي اكبر، علي اصغر، حربن يزيد رياحي و زنان و كودكان سيد شهداء در اين ايام و برگزاري آيين‌ هاي ويژه سوگواري به نام آنان نمونه‌ اي از باورداشت‌هاي مذهبي مردم استان است.

مردم گيلان در دهه اول ماه محرم با حضور در مساجد و حسينيه‌ ها و برگزاري مراسم نوحه، مصيبت خواني، سينه ‌و زنجيرزني ‌با آيين ‌هاي ويژه خود يك بار ديگر حماسه حسيني و مظلوميت اهل بيت را در باور مردم به نمايش مي‌گذارند.

آئين‌هاي سوگواري مختلفي در مناطق شهري و روستايي گيلان همه ساله از سوي عزاداران حسيني اجرا مي ‌شود كه ريشه در فرهنگ ديني مردم اين استان دارد. آماده‌ سازي مساجد و حسينيه‌ها، علم بندي و سياه پوش كردن سر در مساجد و معابر و برپايي مجالس روضه خواني، سينه زني، زنجيرزني، چهل‌منبر، شام غريبان، تعزيه‌خوانى و ... از آيين ‌هاي ويژه اين ماه است.

علم بندي در گيلان

يكي از آيين‌ هاي عزاداري در اين ماه مراسم ويژه «علم بندي» است كه از يك روز مانده‌ به ‌ماه محرم تا روز هفتم اين ماه در مناطق شهري و روستايي استان گيلان با آيين‌ هاي خاصي برگزار مي ‌شود. علم بندي با روشن کردن شمع، نذر و نياز و حاجت خواهي همراه است. شخصي که نذر و نيتي دارد پارچه سبز رنگي را بر علم مي بندد.

در اين مراسم مردم مناطق مختلف با پذيرايي از عزاداران در مساجد و حسينيه ها با تشكيل دستجات مختلف سينه‌ زني و خواندن نوحه، پرچم ‌هاي سياه را به نشانه عزاداري سيدالشهداء بر بالاي سر در مساجد و گنبدهاي آن نصب مي ‌كنند.

اين مراسم در دهكده تاريخي ماسوله و شهرستان مذهبي آستانه اشرفيه جلوه ‌اي ويژه دارد و هر ساله افراد زيادي براي شركت دراين مراسم به اين مناطق مسافرت مي‌كنند اهالي ماسوله به اين رسم «طوق بندي» مي گويند.

علم واچيني در گيلان

«علم واچيني» در روزي ديگر، معمولا عاشورا و يا سومين روز درگذشت امام حسين(ع) که البته زمان آن براي بقاع مختلف فرق مي کند، با مشارکت مستقيم کساني که علم را بسته اند و ديگران انجام مي گيرد.

در اين روز کساني که در فاصله علم بستن و علم واچيدن نذر و نيازشان برآورده شده با قرباني کردن گوسفند و طعام دادن به زايران حضور فعال تري دارند.

پس از باز کردن پارچه هاي دور علم، چوب علم را در مسجد گذاشته مي شود و علم رخت (پارچه هاي علم) را در بقچه اي مي پيچيدند و درون خمره اي که داخل بقعه و يا مسجد بود جا مي دهند و روي آن را مي پوشاندند و گاه براي آنکه دستبرد نخورد به خانه متولي برده مي شود تا ماه محرم سال آينده، دوباره آن را دور علم ببندند يا به اصطلاح علم بندي کنند.

تشكيل دستجات سينه و زنجيرزني با شيوه‌ هاي مختلف دو ضرب ، پنج ضرب و سه ضرب بر سينه و پشت نمونه‌اي از عزاداري در اين ايام است كه با توجه به نوع نوحه و ريتم آن در مناطق مختلف استان اجرا مي‌شود.

"ککه" يا "کشته" نذري مردم گيلان

پخت و توزيع نوعي شيريني به نام «ككه» يا «كشته» كه با آرد و شكر، آب و روغن تهيه مي ‌شود در بين عزاداران آيين ديگري است كه در باور مردم برخي مناطق استان وجود دارد.

شربت دهي و نصب منبع ‌هاي آب دراطراف مساجد، سطح شهر و مناطق تردد دستجات عزاداري و همچنين پذيرايي از عزاداران در شب ‌هاي پاياني دهه اول محرم از ديگر رسوم رايج محرم در گيلان است.

در دوازدهمين روز ماه محرم يعني سومين روز از شهادت امام حسين، در برخي نقاط گيلان از جمله انزلي دسته اي به نام «دسته قوم بني اسد» به راه مي افتد. بنا به روايات تاريخي، قوم بني اسد که از اعراب ساکن سواحل فرات بودند، روز سوم عاشورا به محل قتلگاه رفتند و اجساد شهيدان را دفن کردند.

دسته قوم بني اسد لباس هاي بلند سفيد مي پوشند و برخي بيل و کلنگ بر دوش مي گيرند و چنين مي نمايند که براي دفن شهيدان کربلا مي روند و نوحه هايشان نيز حکايت از همين امر دارد.

سقاشدن كودكان، نذر حضرت علي اصغر(ع)

اطعام دهي، پرداخت نذورات، شربت دهي، راه‌اندازي علم و كتل، دخيل بستن مردم با پارچه سبز برروي علم ها، حمل پرچم‌ هاي سبز با عبارت ‌هاي «يا حسين شهيد» به وسيله كودكان و نوجوانان و سقاشدن كودكان سياهپوش با عنوان نذر حضرت علي اصغر(ع) از جمله جلوه‌هاي زيباي آيين‌هاي‌سوگواري در اين منطقه است.

سقاشدن برخي از كودكان در روز عاشورا با لباس سبز و سربند ياحسين مظلوم و يا عباس از نذورات خانواده‌هاي استان است.

برگزاري مراسم تعزيه خواني، آتش‌زدن خيمه ‌ها، راه‌ اندازي كاروان ‌هاي شتر و اسب با سواران سبزپوش و سرخ پوش از ديگر آيين ‌هاي سوگواري شهادت سالار شهيدان كربلا و‪ 72تن ازياران با وفايش در گيلان است.

جوانان گيلاني نيز دراين ايام با حضورفعال و خودجوش و تشكيل هيات علي‌اكبر و خيمه جوانان بني هاشم فضاي آكنده از معنويت را به نمايش مي‌گذارند. برخي از مناطق استان گيلان به دليل وجود بارگاه امامزادگان جلوه‌اي ديگر در ماه سوگواري سالار شهيدان دارد.

آرامگاه حضرت سلطان سيد جلال ‌الدين اشرف درآستانه‌ اشرفيه، امامزاده هاشم در جاده رشت به رودبار در اين ايام مملو از حضور سوگواران اهل بيت است و هر ساله در ماه محرم مردم اين استان با راه ‌اندازي دستجات مختلف عزاداري به اين مكان‌ها مي‌آيند.

اكثر روستاها و مناطق شهري گيلان دراين ايام تا پاسي از شب مملو از حضور دوستداران سالار شهيدان براي برگزاري مراسم ‌هاي عزاداري است، شكوه و عظمت اين مراسمات كه با نوحه خواني ،مداحي ،سينه زني، زنجير زني و شبيه خواني همراه است در روزهاي تاسوعا و عاشورا به اوج خود مي‌ رسد.

آيين سنتي «چهل منبر»

آيين سنتي «چهل منبر» از ديگر مراسم هايي است كه در شب عاشوراي حسيني در اغلب مناطق استان گيلان به اجرا در مي‌آيد. در غروب تاسوعاي حسيني برخي از افراد كه نذر و حاجتي دارند با قرار دادن يك ميز چهار پايه و ظرفي پر از برنج و مقداري خرما در كنار ظرفي خالي به همراه تعدادي شمع به اجراي اين آيين مي‌پردازند.

در اين ميان عزاداران حسيني كه اغلب آنها بانوان هستند و نيتي در دل دارند بايد 40 شمع و 40 خرما تهيه كرده و با پاي پياده ‪ بار مسافتي را طي كنند و هربار كه به مقصد رسيدند يك عدد شمع و يك عددخرما در آنجا قرار دهند، در اين ميان برخي از افراد روزه سكوت مي‌ گيرند و تا پايان مراسم سخني نمي گويند.

«شام غريبان حسيني«» عزاداري با شمع در شامگاه روز عاشوراي حسيني است که از ديگر آيين‌هاي سنتي در گيلان است. در اين مراسم عزاداران حسيني با تشكيل دستجات سينه زني و با در دست گرفتن شمع ‌هايي روشن در كوچه و خيابان ‌ها به راه ‌افتاده و به نوحه خواني و سينه زني مي‌ پردازند.

«لال پله»

در شب شام غريبان که شمع به دستان از کوچه هاي تاريک مي گذرند زن هايي پيچيده در چادر که تلاش مي کنند کسي آن ها را نشناسد، از کوچه ها مي گذرند و خانه هاي ويژه اي را مي جويند که از آشپزخانه هايشان بويي برخاسته از شيرين پلو آميخته به زعفران مي آيد. اين زنان که بيماري در خانه داشته و يا خواسته اي در دل و يا شکمي گرسنه؛ کفگيري بر در مي کوبند و چون در باز مي شود بدون هيچ کلامي ديگ و کفيگير را به صاحبخانه داده و او مقداري از شيرين پلو ريخته شده را که نثار نام دارد با همان کفگير در ديگ ريخته و به وي باز مي گرداند.

زن حاجتمند اين کار را در 40 يا 72 خانه انجام مي دهد و آنچه را که گرد آورده به خانه برده و با ديگر افراد خانه مي خورد به اين اميد که حاجت و خواسته اش برآورده شود. اين مراسم «لال پله» نام دارد زيرا دارنده خواسته و گردآورنده خوراکي در همه زمان هايي که در کوچه ها مي گردد تا خوراک گردآورند سخني نمي گويد. پله هم در زبان گيلکي به معني برنج پخته است، اين آيين سنتي بيشتر در شهرستان لاهيجان رايج است.

«برات»

با آغاز روز عاشورا، آنگاه که سوگواران آماده مي شوند تا سوگ امام حسين(ع) و يارانش را برگزار کنند، بعضي از مردم که خواسته اي در دل دارند در هر نان «تيميجيان» که ناني بومي و ساخته شده از برنج است چند دانه خرما قرار داده و دور نان را کلش (ساقه برنج) پيچيده و در ميان نزديکان و همسايگان پخش مي کنند تا شايد خواسته شان برآورده شود. مردم لاهيجان اين مراسم را برات مي نامند.