ايرانيان از 800 سال پيش واقف بودند و ايران کشور واقفين جهان است.
وقف قبل از اسلام وجود داشته و در اديان قبل از اسلام نيز به آن عمل مي شده و رسول خدا و ائمه اطهار نيز برآن تاکيد داشتند. در زمان حکومت پهلوي بزرگ و کوچک تلاشهاي زيادي براي نابودي موقوفات انجام شد و اصلاحات ارضي يکي از اين موارد بود. وقف متعلق به همگان است و يک سرمايه ملي و عمومي در همه ابعاد اجتماعي، اقتصادي، درماني و ... است. وقف نشانه مدنيت و بلوغ معنوي جامعه بوده و بايد با توسعه اين فرهنگ و نهادينه کردن آن در جامعه در برطرف کردن برخي مشکلات ورود پيدا کرد.
وقف در زبان فارسي به معناي ايستادن، توقف، حبس کردن، منحصر کردن چيزي به کسي است در ماده 55 قانون مدني آمده: وقف عبارت است از اين که عين مال حبس و منافع آن تسليم شود. منظور از حبس نمودن عين مال نگاه داشتن عين مال از نقل و انتقال و هم چنين از تصرفاتي است که موجب تلف عين گردد، زيرا مقصود ازوقف،انتفاع هميشگي موقوف عليهم، از مال موقوفه است و بدين جهت هم آن را وقف گفته اند. منظور از سبيل منافع، واگذاري منافع در راه خداوند، و امور خيريه و اجتماعي است. از نظر فقها نيز حبس عين ملک و بخشيدن منفعت آن (حبس العين – تسبيل المنفعه) وقف است.
تعريف معنوي وقف
در بعد معنوي نيز وقف مفهوم پيدا مي کند، هر عمل خيري که باعث رشد ارزش هاي معنوي، اخلاقي و فکري در جامعه شود وقف معنوي نيز بر آن صدق ميکند زيرا معنويتي در جامعه با رشد همين ارزشهاست که رشد ميکند و فقدان اين ارزشها در يک جامعه نيز نشانگر انحطاط آن جامعه است.
تاثيرات وقف
پارهاي از سنتها، کليدهاي گشايش و برخورداري از آثار مبارک و تحول آفرين هستند. از آن نمونه سنت نيکوي وقف است که برکات و پبامدهايش همچون چتري تمام ابعاد و عرصههاي گوناگون جامعه را ميپوشاند و حضور جدي و ارزشمند خود را حفظ ميکند.
وقف و ايجاد اشتغال
از ديگر برکات وقف و پيامدهاي ارزشمند آن بعد اشتغالزايي و يا حفظ پايدار سازي مشاغل گوناگون است اين اثر مهم با مراجعه موشکافه به متن وقف نامه ها کاملا آشکار ميشود از اين رو بسيار مناسب است که دست اندرکاران با بحران اشتغال، به رويکردي علمي و جديدي به عنصر وقف، بخشي از آثار شوم و ناگوار بيکاري را کاهش داده و زمينه هاي مبارک مشاغل سالم و مولد را هر چه بيشتر فراهم کنند.
کارکرد اجتماعي
وقف از بعد خود دوستي انسان استفاده کرده و عضويت در اين نهاد را راهي مي داند که نام انسان و مالکيت اموال و داراييهاي او تا ابد تضمين مي شود و در مواردي که مد نظر دارد عايدات آن به مصرف ميرسد. در بعد اجتماعي وقف همچون چتري بزرگ سايه خود را بر سر تمام نيازمندان و محرومان ميگستراند و جامعه را از فقر که عامل بسياري از مفاسد اجتماعي، اخلاقي و سستي در ارکان ديني است نجات مي دهد و امکان همزيستي مسالمت آميز را در محيطي مملو از اخوت و حسن ظن که زمينه ساز پيشرفت و تعالي جامعه خواهد شد فراهم مي کند بسياري از خدمات اجتماعي در گذشته از طريق موقوفات ارائه ميشد.
کاروانسراها، دارالايتام و ... اماکني بودند که به شدت مورد نياز جامعه سنتي بوده و واقفان با عنايت به اين دسته از نيازهاي اجتماعي اقدام به عمل وقف مي کرده اند، حمايت از کودکان بي سرپرست، ايجاد مجتمع تربيتي در مناطق محروم کشور و ... از مهم ترين کارکردهاي اجتماعي وقف در جامعه است. بعد دوم اجتماعي نهاد وقف که از زيبايي بيشتري برخوردار است نوع دوستي، خيرخواهي و مردم گرايي است. در اين بعد بهترين روابط انساني حاکم مي شود و ديوارهاي تنگ فرد پرستي و بي تفاوتي نسبت به زندگي ديگران فرو ميريزد اين بعد وقف به قدري اهميت دارد که صرفا به مسلمان محدود نمي شود. قرآن در آيه 270 سوره بقره با توجه به همين موضوع کمک مخفي به نيازمندان جامعه را افضل و ارجح دانسته است در کشور ما اختصاص درصد قابل توجهي بيمارستان هاي بخش عمومي به بيمارستان هاي موقوفه از وسعت موقوفات در اين زمينه حکايت دارد شايد بتوان ده ها مورد انساني و اجتماعي ديگر را از اين دست برشمرد که در کشور ما و ديگر کشورهاي اسلامي وجود داشته است