چاپ

گیلان آنلاین - رشت - ایرنا - علم ساز ماسوله را به سبب آئینی کهن در میان شمعدانی و هنر، میهمان شدیم و چنین استقبال کرد؛ از محرم دم به دم هرچند ماتم می چکد باز، اما بهترین ماه است می دانی چرا؟
قاسم مهدی زاده با حرفه ای اجدادی ، خود را فرزند علم حسینی می خواند و چنان در کنار پنجره ای چوبی و مشبک رو به بلندای پلکانی ماسوله و شمعدانی هایش ، اره مویی را با ظرافت بر قامت نصر من الله و فتح قریب علم می کشد که مبادا بر اثر سهل انگاری خراشی بر نماد پنج تن آل عبا چیره شود و با خود می خواند از زمین تا آسمان آه است می دانی چرا؟ یک قیامت گریه در راه است می دانی چرا؟
ماسوله از پس پنجره چوبین مشبک کارگاه علم سازی مرتضی مهدی زاده همیشگی است؛ جنگل هایی سبز به وسعت ارتفاعات مه آلود، معماری پلکانی گلین، شمعدانی های در نهایت رنگ ، رودخانه ای جاری که زیبایی و صدایش شگفتی می افروزد ، پیرزنانی که بر بام خانه ها نشسته اند و عروسک های خندان می بافند و ... همه هستند؛ اما علم های کهن و علم طلایی نشسته بر پنجره چوبی کارگاه ، گویی هوای دیگری از ماسوله به تصویر می کشد.
مهدی زاده با تغییر بسیار در برنامه ریزی برای مصاحبه، گروه ایرنا را پذیرا شد تا بتواند قدمت و روح آئین علم بندی ماسوله را که در فهرست آثار معنوی کشور نیز به ثبت رسیده، از روی خلوص بیان و تصویر کند.
پیشبند طوسی رنگ نظیفش را بسته و در زیر سایه تصویر اجداد و علم های کهن ساخته شده در کنار پنجره چوبین و رنگین مشبک، علم طلایی رنگ در حال ساخت را آرام رها می کند و علم برنجین تاریخی را با 222 سال قدمت با نام علم اسدمحله ماسوله در آغوش می گیرد و توضیح می دهد: علم محله های خانه بر ، مسجد بر و اسد محله در یک تاریخ درست شده اند اما فقط علم کشه سر هست که مربوط به بیش از 400 سال گذشته است و جنس آن نیز از برنج است.
وی ادامه می دهد: در ماسوله کتل ( علمی که بر دوش می گذارند) وجود ندارد و علم های ماسوله در راستای مراودات بازرگانی تاریخی اردبیل و آذربایجان شرقی از آنجا الگوبرداری شده و سپس با ذوق و ارادت، تغییراتی در آنها ایجاد شده بگونه ای که همچون علم ماسوله در هیچ کجای کشور یافت نمی شود .
وی تاکید می کند : علم ماسوله منحصر به همین شهرک تاریخی است و برای جلوگیری از انتشارش، برای هیچ استان و شهری خارج از ماسوله سفارش نمی پذیرد.
مهدی زاده نمادهای علم ماسوله را نشانی از پنج تن آل عبا می داند و می گوید: در دوسوی آن اژدهایی است که سنبل نگهبانی از پنج تن آل عباست و آیات قرآنی و اشعاری درارتباط با فتح و جنگ و پیروزی در ساخت این علم ها به کار رفته است.
مرتضی شعبانی از پایگاه میراث فرهنگی ماسوله، گروه ایرنا را همراهی و علاوه بر اینکه خود را دانش آموز مهدی زاده معرفی می کند، معلمش را در اشتیاق به اعتقاد و هنر در آئین علم بندی ماسوله تنها نمی گذارد و می گوید : این آئین در روح ماسوله ای نگاشته شده و در ایام محرم به هر ترتیبی خود را به سرزمینشان می رسانند و اگر نتوانستند با رو ح و سرمایه شان همراهی می کنند.
شعبانی علم های کهن ماسوله را دارای انرژی می داند و آنها را در خروش توصیف می کند و می گوید: این علم ها انرژی و حرمت خاصی برای ماسوله ای ها دارند و جالب این است که هر سال بر تعداد جوانان برگزار کننده این آئین افزوده می شود و بر این اعتقاد استوارند که علم ها در محرم شورانگیز می شوند.
مهدی زاده حین صحبت های شعبانی علمی کهن را نشان می دهد که از گنبد مسجد عون بن علی (ع ) برای مرمت آورده شده و می گوید : علم های چهار محله ماسوله کهن است و هر سال پیش از محرم مرمت می شوند.
وی تاکید می کند: در ساخت علم های ماسوله به هیچ عنوان از ماشین استفاده نشده و آنچه می بینید، منبت است و قلم کاری و طراحی که به ذوق، شوق و ارادت بر روی علم ها نقش شده است.
وی تکرار می کند: گمان نکنید علم سازی کار قالبی است و به سرعت از روی هم تکرار می شود، چنین نیست و در هر کدام ذوق، هنر، شوق مذهب، اعتقاد و ادبیات را در هم می آمیزد.
با راهنمایی شعبانی، مهدی زاده علم ساز را با یک جهان اعتقاد بدرود می گوییم و راهی محله دیگری می شویم که مسجد عون بن علی (ع) در آن واقع شده؛ مسجد در حال آماده سازی و مرمت برای محرم است و حامد پاکدامن از اعضای هیات امنای مسجد سبز گون عون بن علی به استقبال می آید و می گذارد نفس بند آمده ما شهرنشینان که در گذر از سینه کش راه پلکانی ماسوله، به شماره افتاده، آرام گیرد و با چندین نفر دیگر، با سلام و صلوات و احترام جعبه علم کهن محله شان را به ما نشان می دهد و بر اخلاص ماسوله ای ها در برگزاری آئین علم بندی تاکید می کند و می گوید سبک و سیاق این آئین، گفتنی نیست؛ می بایست بود و درک کرد.
وی می افزاید: در این آئین ماسوله ای ها در چهار محله مسجد بر ، خانه بر، کشه سر و اسد محله جمع می شوند و جمعیتی هزارهزار روانه بقعه عون بن محمد بن علی (از نوادگان حضرت علی(ع)) می شوند تا هریک در میان ضجه سنج ها و فریاد میر علمدار نیامد، علم محله خویش را تحویل گیرند و راهی کوی خود شوند ...
آرام پارچه های ضخیم سبز را بر دور علم غلاف می کند و آن را با احترام در چمدانش گذاشته و چند نفری آن را به جایگاهش هدایت می کنند و از عکاس ایرنا می خواهند از محل جانمایی علم، بدلایل امنیتی عکس نگیرد.
همینطور که از مسجد عون بن علی برای ثبت عکس های تاریخی آئین علم بندی ماسوله به سمت موزه راهی می شویم، با خود می گوییم کدامین همایش است که این گونه انسان ها را اعم از پیر و جوان و زن و مرد در کنار هم جمع کند و وحدت بیافریند و قطعه قطعه آن تصویری باشد از مولفه های اجتماعی، جامعه شناسی و فرهنگ غنی ایرانی - اسلامی؟
گیلان با پیشینه ای کهن سرشار از آئین ها و مراسمی است که هریک در فصل ، زمان و مکان خود اجرا می شود و نشانگر فرهنگی کهن است و این بار موسم عزای حسینی است و محرم رخ نموده و مردمان این سرزمین هریک به راه خویش این روزها را پاس داشته و علاوه بر عزاداری، تلاش می کنند تا کردار آن امام آزاده را پیشه راه سازند.
ماسوله را به ارتفاع رسیده ایم و اذان ظهر است که آهنگ رفتن می کنیم و در سراشیب راه چشم مان به پنجره چوبین مشبک کارگاه علم سازی مرتضی مهدی زاده می افتد که با دستی، علم در دست و با دیگر دست، اره مویی را آرام بر طرح دوسویه نصر من الله و فتح قریب می کشد.
ماسوله در 25 کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن و در 62 کیلومتری غرب مرکز استان گیلان واقع است. شهرک تاریخی ماسوله دارای 350 خانه تاریخی با قدمتی 800 تا هزار ساله است که در سال 1354 با شماره 1090 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
گزارش از: مرضیه ضامن ** انتشاردهنده: کبیری
1881/2007