بزرگنمايي:

گیلان آنلاین - رشت - اقتصاد گیلان بر اقتصاد کشاورزی استوار است و با توجه به آنکه کم آبی طی سال های اخیر، به مرز بحران نزدیک شده و زنگ های هشدار را در این ارتباط به صدا درآورده، کارشناسان راهکار عملی مقابله با خشکسالی را اولویت صرفه جویی آب در بخش کشاورزی و ضرورت استفاده از ظرفیت های منابع آب داخلی می دانند.
برداشت بی رویه منابع آب طی دهه های گذشته، سد سازی های غیر اصولی، کاهش بارش های اقلیمی ناشی از گرم شدن زمین و خشک شدن تالاب ها و منابع آبی، نشانگر ظهور و بروز خشکسالی است. براستی در این ارتباط چه باید کرد؟
وقایع نگاری ها نشان می دهد آخرین خشکسالی شوم ایران طی سال های 45 و 46 شمسی اتفاق افتاده که صدها نفر در شرق کشور، از گرسنگی تلف شدند و بسیاری از مردمان خراسان، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان از این منطقه مهاجرت کردند. بر اساس تحقیقات مراکز جهانی، کره زمین با نوعی تغییر نظام بارش مواجه شده که بر اساس آن، از بارش در مناطق خشک کاسته و به بارش در مناطق مرطوب افزوده شده و بر این مبنا ، مناطق خشک کنونی خشک‌ تر و بیابان‌ها پیش‌تر رفته اند؛ این تغییر نظام بارش در مورد ایران نیز اثرگذار بوده و بر اساس پیش بینی ها ، بیابان‌ها در ایران گسترش می یابد.
با این وصف؛ می توان با اجرای برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت روند خشکسالی را در فلات ایران به تدریج، و حتی متوقف یا دگرگون کرد؛ این مهم، جز با اتخاذ تدابیر ملی و منطقه ای برای رویارویی با شرایط کم آبی میسر نمی شود.
استان گیلان در حاشیه جنوبی دریای خزر دارای بیش از 40 رودخانه دایمی و فصلی است که مهمترین آنها شفارود در غرب، پلرود در شرق و سپیدرود در جنوب استان است. مجموع آورد آبی استان در سال شامل رودخانه ها و بارش های فصلی ، حدود 9 میلیارد مترمکعب است که از این میزان، افزون بر چهار میلیارد متر مکعب آن آورد رودخانه سپیدرود است که از تلاقی دو رود قزل اوزن و شاهرود در رشته کوه مرکزی البرز تشکیل می شود.
هر سال بیش از 230 هزار هکتار اراضی شالیزاری گیلان زیر کشت برنج می رود که حجم آب مورد نیاز آن بیش از پنج میلیارد متر مکعب است که با توجه به کاهش منابع آبی استان، اتخاذ تدابیری درست و اصولی در استفاده از این منابع، اهمیتی دوچندان یافته است.
** اولویت صرفه جویی آب در بخش کشاورزی
عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا تاکید کرد : در راستای مقابله با بحران کم آبی کشور، صرفه جویی آب در بخش کشاورزی مقدم بر سایر بخش هاست؛ در حالیکه در رسانه های گروهی و اذهان عمومی صرفه جویی آب در بخش آشامیدنی و خانگی بیشتر تبلیغ می شود.
مریم نوابیان ادامه داد: در دنیا به طور میانگین 70 درصد منابع آبی به بخش کشاورزی اختصاص دارد ( البته در کشورهای پیشرفته با مکانیزاسیون کشاورزی این میزان به مراتب کمتر است ) اما در ایران حدود 5 / 93 درصد آب کشور به بخش کشاورزی، یک درصد به صنعت، حدود پنج درصد به شرب و نیم درصد به محیط زیست اختصاص دارد.
وی افزود: گرچه صرفه جویی آب در همه بخش ها دلایل معنوی ، دینی و عقلی دارد اما تبلیغ برای صرفه جویی آب صرفا در یک بخش آن هم بخش شرب و خانگی که نسبت به کل مصرف بسیار محدود است، راه بجایی نمی برد.
عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان با تاکید بر ضرورت اتخاذ راهکارهای عملی و جدی برای مقابله با خشکسالی و کم آبی گفت: اگر با اتخاذ راهکارهای مناسب و آموزش بهره برداران حدود 10 درصد در مصرف آب کشاورزی کشور صرفه جویی شود، معادل حدود 2 برابر کل مصرف آب کشور در بخش خانگی و شرب است؛ حتی اگر بتوانیم سطح میانگین مصرف آب بخش کشاورزی را به همان حد متداول جهانی یعنی 70 درصد از کل آب سالانه کشور برسانیم ( یعنی از 5 / 93 درصد به 70 درصد برسد) بیش از چهار و نیم برابر مصرف کل آب شرب صرفه جویی می شود.
به گفته نوابیان، در استان گیلان نیز میزان هدر رفت آب از اراضی، با توجه به نوع پوشش کانال‌های انتقال و توزیع آب و کیفیت طراحی آن‌ها و همچنین عدم لحاظ کردن آب خروجی از کرت به عنوان تلفات (زیرا در اراضی پایین دست در آبیاری کرت دیگر استفاده‌ می‌شود) متغیر است.
وی یادآور شد: میزان هدر رفت آب در این بخش بسیار محسوس است و برنامه‌ریزی و مدیریت برای کاهش آن می‌بایست در دستور کار متولیان این امر قرار گیرد و لازم است برای کاهش تلفات آب، بهبود ساختار شبکه آبیاری و زهکشی سپیدرود، توسعه شبکه مدرن آبیاری، ارتقاء سازه‌های کنترل و تنظیم آب، پوشش‌دار کردن کانال‌های انتقال و توزیع آب، مدیریت زهکش‌ها برای استفاده مجدد از آب خروجی از اراضی به خصوص با نصب سازه‌های کنترلی جهت ذخیره آب در زهکش و استفاده از آن در مواقع نیاز مورد توجه باشد.
نوابیان تغییر زمان کاشت برنج و ایجاد شرایط لازم برای کاشت زودتر آن، اجرای آبیاری تناوبی در کشت برنج و تطبیق شبکه آبیاری با آن، اجرای طرح تجهیز و یکپارچه‌سازی اراضی در استان، برنامه‌ریزی بهینه برای تخصیص و مصرف آب از منابع آب سطحی و زیرزمینی در هر منطقه، طراحی و مدیریت صحیح سامانه‌های تحت فشار در کشت گیاهان غیر برنج مانند باغات زیتون، کیوی و چای همراه با آموزش بهره برداران را از دیگر ضرورت های این امر مهم برشمرد.
وی ادامه داد: برای رفع مشکل منابع آب استان یک راهکار نمی‌تواند راهگشا باشد، بلکه ترکیبی از راه‌حل‌های مختلف می‌تواند با به دوش کشیدن بخشی از کمبود منابع آبی در این راه موثر باشد که از آن جمله می توان به افزایش پتانسیل آبی داخل استان، ایجاد ساز و کار بهره‌بردای چندباره از آب قبل از رسیدن به وضعیت کیفی نامطلوب و سپس تصفیه آن جهت سازگاری با تخلیه در محیط زیست و منابع آبی، تعیین سهم آلایندگی منابع شهری، کشاورزی و صنعتی و اولویت‌بندی راهکارهای کاهش منابع آلودگی آب اشاره کرد.
وی افزایش سطح آگاهی کشاورزان از مدیریت آبیاری، کود و استفاده از سموم و همچنین مدیریت استفاده از زهکش‌ها و رونق آب‌بندان‌ها را از دیگر راهکارها برای رفع مشکل منابع آب استان ذکر کرد.
عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان خاطرنشان کرد: نکته قابل تامل، هم‌افزایی و هم‌راستایی سازمان‌های متولی مسائل آب از جمله شرکت سهامی آب منطقه‌ای، شرکت بهره‌برداری از شبکه آبیاری و زهکشی سپیدرود، جهاد کشاورزی، محیط زیست و آب و فاضلاب است تا با طرح برنامه جامع از حداکثر توان استان برای مقابله با بحران آب استفاده شود.
وی در توضیح وابستگی کشاورزی گیلان به آب گفت: بیش از 80 درصد گیاهان زراعی استان به آبیاری وابسته است که بالغ بر 97 درصد آن را کشت برنج به خود اختصاص داده؛ بنابراین برای کشاورزی گیلان که کشت غالب آن را برنج تشکیل می‌دهد و هنوز امکانات زیرساختی مانند زهکشی، صنایع تبدیلی و سازه‌های لازم برای توسعه گیاهان قابل کشت در نیمه دوم سال را ندارد، تامین آب از اهمیت بالایی برخوردار است.
نوابیان توسعه کشت دوم در اراضی شالیزاری پس از برداشت برنج را هم موثر در معیشت کشاورزان دانست و هم با توجه به دیم محور بودن این کشت، موجب کاهش فشار بر منابع آبی به خصوص در شرایط بحران کمبود آب دانست.
** ضرورت استفاده از پتانسیل منابع آبی داخلی برای جبران کمبود آب مورد نیاز در فصل آبیاری
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای گیلان نیز در گفت وگو با ایرنا اظهار کرد: جمع بارش های بوقوع پیوسته از ابتدای مهر تا پایان دی ماه امسال در استان، 369 میلیمتر بوده که نسبت به 453 میلیمتر سال گذشته در همین مدت، 18 درصد و نسبت به دوره آماری 30 ساله، 17 درصد کاهش داسته است.
مجید نیک خوی ادامه داد: این درحالیست که 70 درصد بارندگی بوقوع پیوسته در مدت یاد شده، فقط در مهر ماه رخ داده و به دنبال این کاهش بارندگی، رودخانه های استان نیز با توزیع نامناسب جریان مواجه هستند.
وی اضافه کرد: دو رودخانه شاخص پلرود در شرق و شفارود در غرب استان وجود دارد که حجم آورد رودخانه پلرود شهرستان رودسر طی چهارماه منتهی به پایان دی ماه امسال، 171 میلیون مترمکعب بوده که 42 درصد مربوط به مهرماه و بقیه متعلق به ماه های آبان تا دی است.
به گفته مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای گیلان، حجم آورد رودخانه شفارود شهرستان رضوانشهر نیز طی چهارماه منتهی به پایان دی ماه امسال، 82 میلیون مترمکعب بوده که 47 درصد مربوط به مهرماه و بقیه متعلق به ماه های آبان تا دی است.
وی گفت : در سال زراعی جاری (از مهرماه) رودخانه های قزل اوزن و شاهرود نیز به عنوان دو منبع اصلی تامین کننده آب سد سفیدرود، با آورد 154 میلیون مترمکعب، کمترین میزان جریان را در طول دوره آماری داشته که ناشی از کاهش میزان بارندگی در حوزه آبریز سد سفیدرود به میزان 40 درصد نسبت به آمار بلندمدت است و تا سوم بهمن ماه امسال، 33 درصد حجم مخزن سد سفیدرود پر شده که این میزان در سال گذشته 49 درصد بوده است.
نیک خوی افزود: این در حالیست که ذخیره برفی حوزه آبریز سد سفیدرود نیز در وضعیت خوبی نیست و در واقع، میزان آن نسبت به ذخیره سال قبل، حدود 50 درصد کاهش دارد.
وی در مورد راهکارهای مقابله با کم آبی احتمالی سال آینده در استان گفت: لازم است برای جبران کمبود آب مورد نیاز در فصل آبیاری، از پتانسیل منابع آبی داخلی به نحو مطلوب استفاده شود و با تخصیص اعتبارات لازم و استفاده از تمامی امکانات، می توان تا حداکثر 800 میلیون مترمکعب از منابع آب های داخلی استان شامل رودخانه ها، آب بندان ها، چاه ها و آب های برگشتی استفاده کرد که این میزان، کمبود آب سد سفیدرود را برای فصل زراعی جاری تامین می کند.
تهیه گزارش: نصرالله ابراهیمی**انتشاردهنده:کبیری
6070 / 2007