بزرگنمايي:

گيلان انلاين- «سنبل آبي»؛ نامش زيباست و شمايلش دل‌فريب و اغواگر اما در پس اين زيبايي، اهريمني نهفته که وجودش، يکي از بزرگ‌ترين تهديدات زيست‌محيطي شناخته‌شده در جهان است.

وقتي نخستين بار و در سال 1884 سنبل آبي يا همان اهريمن سبز که با نام علمي (Eichhornia crassipes) شناخته شده و از علف‌هاي هرز حوزه آمازون است، در نمايشگاه جهاني گل و گياه لوئيزيانا ديده شد، زيبايي مبهوت کننده آن حتي براي لحظه‌اي اين ذهنيت را در ذهن بازديد کنندگان متبادر نکرد که خروج اين گياه از زادگاه خود مي‌تواند در آينده به يکي از معضلات زيست‌محيطي دنيا تبديل شود.

سنبل آبي که قدرت تکثير فوق‌العاده بالايي دارد، در طبيعت آمازون به دليل وجود دشمنان طبيعي هيچ‌گاه نتوانست به وسعتي بيش از حد مجاز دست يابد اما، در فاصله بين سال‌هاي 1884 تا 1896 رشد و گسترش آن در رودخانه فلوريدا به حدي رسيد که مجلس آمريکا مجبور به وضع قانوني درباره مبارزه با اين علف هرز شد و تا سال 1959، مبارزه با اين گياه مهاجم به ارتش آمريکا واگذار شد.

اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت (IUCN) اين گياه را يکي از 10 علف هرز مهاجم دنيا شناخته و انجمن علف‌هاي هرز آبزي نيز از سنبل آبي به‌عنوان مهم‌ترين علف هرز منابع آبي يادکرده است که در حال حاضر سراسر قاره آفريقا و اقيانوسيه و بخش‌هايي از کشورهاي پرتغال، بلژيک، فرانسه، چک، مجارستان، هلند، اسپانيا، روماني، چين، هندوستان، مالزي، بنگلادش، مکزيک و ديگر کشورها با وجود، رشد و گسترش اين گياه روبرو بوده و منابع آب شيرين در آن‌ها، با خطر جدي نابودي مواجه هستند.

بنا بر نظر کارشناسان، انتقال سنبل آبي از آمريکا به آفريقا توسط کارگران، نه‌تنها باعث نابودي بخش اعظمي از منابع آبي اين قاره شده که حتي ريشه فقر و تروريسم در آفريقا را به دليل از بين رفتن صنعت کشاورزي در آن، از طريق رشد و گسترش اين گياه مي‌دانند.

سنبل آبي با قدرت تکثير دو برابري در کمتر از يک هفته، به‌طور قطع يکي از مخاطرات جدي طبيعي براي محيط‌زيست است که در بازه زماني کمتر از 50 سال قادر است تمامي منابع آبي يک کشور و به‌تبع آن کشاورزي و امنيت پايدار آن را به مخاطره اندازد.

رؤيت سنبل آبي در ايران

در ايران نيز رؤيت سنبل آبي براي نخستين بار توسط دکتر يعقوبي استاد دانشگاه گيلان و در مجله رستني‌ها ISI در سال 1390 در محدوده تالاب شهري عينک واقع در رشت مرکز استان گيلان گزارش شد.

در آن سال مساحت درگير تالاب عينک با سنبل آبي چيزي در حدود يک هکتار بود که تنها بعد از گذشت 4 سال از نخستين گزارش، تالاب‌هاي انزلي، عينک در رشت، ملا سرا و آبندان در شفت، کيا کلايه لنگرود، رودخانه بهمبر صومعه‌سرا و پهنه‌هاي وسيعي از منابع آب شيرين استان با خطر جدي گسترش روزافزون سنبل آبي مواجه شده و مساحتي قريب به 600 هکتار از اين پهنه را درگير کرد.

نبود اطلاعات کافي در مقابله با اين گياه مهاجم در بين مردم و مسئولان سبب شد تا خريدوفروش آن به‌عنوان گلي زينتي، سرعت گسترش آن را افزايش داده و زنگ بحران را در گيلان به صدا درآورد.

حساسيت‌هاي سمن‌هاي محيط زيستي در گيلان درباره گسترش اين گياه و تلاش آن‌ها براي معرفي خطرات سنبل آبي به مردم و مسئولان سبب شد تا طي حرکتي خودجوش، مساحت قابل‌توجهي از پهنه‌هاي درگير با اين گياه، توسط نيروهاي مردمي و همکاري برخي دستگاه‌هاي اجرايي از جمله ادارات کل محيط‌زيست، امور زندان‌ها، شهرداري و...از وجود سنبل آبي به‌طور موقت پاک‌سازي شود به‌طوري‌که مديرکل محيط‌زيست گيلان از مهار شدن اين گياه در سطح استان خبر مي‌دهد.

قربانعلي محمد پور  مي‌گويد: خوشبختانه مساحت وسيعي از پهنه‌هاي آبي گيلان در مناطق تالاب‌هاي انزلي، ملاسرا و عينک پاک‌سازي شده و وضعيت سنبل آبي به حالت مهار شده در آمده است.

وي به پيشرو بودن گيلان در مبارزه با اين گياه اشاره کرده و مي‌افزايد: به‌رغم اينکه استان‌هاي مازندران و گلستان نيز با هجوم اين علف هرز مواجه شده‌اند اما در گيلان با استفاده از ظرفيت نيروهاي مردمي، رشد سنبل آبي مهار شده است.

مديرکل محيط‌زيست گيلان از آماده شدن طرح جامع مبارزه با سنبل آبي براي ارائه به وزارت کشور خبر مي‌دهد و تصريح مي‌کند: مقابله با سنبل آبي نيازمند همکاري همه‌جانبه دستگاه‌ها و همچنين تخصيص بودجه کافي براي پاک‌سازي و پايش است.

درگيري پهنه‌هاي آبي مختلف گيلان با سنبل آبي

اگرچه محمد پور از مهار اين مهاجم خوش‌خط‌وخال سخن مي‌گويد اما، خاصيت سنبل آبي در تکثير سريع و وسيع است و همين خاصيت باعث شده تا پس از پهنه‌هاي ياد شده، اين بار سنبل آبي در مساحتي يک هکتاري از استخر سياهرود در منطقه آليان فومن ديده شود.

رئيس اداره حفاظت از محيط‌زيست فومن در اين باره مي‌گويد: متأسفانه بي‌اطلاعي يکي از شهروندان منطقه از مضرات سنبل آبي سبب شده تا يک هکتار از آب‌هاي استخر سياهرود منطقه آليان شهرستان فومن درگير گونه مهاجم سنبل آبي شود.

اسداله سعدي مي‌افزايد: نبود آگاهي درباره مضرات پرورش اين گياه و تکثير سريع و خطرات آن براي محيط‌زيست از سوي يک شهروند سبب انتقال آن به‌عنوان گياه زيبا و تزئيني به اين منطقه شده است.

وي خاطرنشان مي‌کند: گياه سنبل آبي به دليل سرعت در تکثير و رشد و همچنين امکان نشر دوباره در طي 10 سال آينده، يکي از مخرب‌ترين و خطرناک‌ترين گونه‌هاي گياهي بوده که بي‌توجهي نسبت به جمع‌آوري آن مي‌تواند ساير آب‌بندها و رودخانه‌هاي شهرستان را نيز درگير کند.

پايش؛ گام مهم در مقابله با سنبل آبي

در اين شرايط است که مديرعامل سمن «سرزمين ايده آل ما» که يکي از مجريان حرکت خودجوش جمع‌آوري سنبل آبي از پهنه‌هاي آب شيرين گيلان بوده، از مهم‌ترين گام در مقابله با اين گياه مهاجم سخن مي‌گويد.

پيمان بازديدي معتقد است که تنها پاک‌سازي عرصه‌هاي درگير مشکلي را حل نمي‌کند و پايش مداوم در عرصه‌هاي پاک‌سازي شده، گام مهم در مقابله با سنبل آبي است.

وي درباره لزوم پايش پهنه‌هاي آبي براي جلوگيري از ظهور دوباره اين گياه مي‌گويد: رشد و تکثير سريع سنبل آبي و مانايي آن در محيط، لزوم پايش مستمر پهنه‌هاي آبي پاک‌سازي‌شده را مي‌طلبد.

بازديدي با تأکيد بر لزوم آگاهي از مخاطرات گسترش اين گياه در پهنه‌هاي آبي کشور، تصريح مي‌کند: هرچند سنبل آبي در گيلان تقريباً مهار شده اما گزارش‌هايي که از خريدوفروش اين گياه در ساير استان‌ها جمع‌آوري شده، از اتفاقي خطرناک براي منابع آبي کشور خبر مي‌دهد.

اين گفته مديرعامل سمن «سرزمين ايده آل ما» زماني قوت بيشتري مي‌گيرد که مديرکل پدافند غيرعامل گيلان نيز از اعلام وضعيت خطر درباره گسترش اين گياه مهاجم در سراسر کشور خبر دهد.

خطر در کمين پهنه‌هاي آبي کشور

مديرکل پدافند غيرعامل گيلان درباره اعلام اين وضعيت در کشور مي‌گويد: متأسفانه شرايط مساعد رشد سنبل آبي در کشور به‌ويژه در مناطق گرمسيري، به گونه‌اي است که پهنه‌هاي آبي را به‌ويژه در جنوب کشور تهديد مي‌کند. از اين رو در بررسي‌هايي که صورت گرفته و بر اساس نظر کارشناسان، به‌صورت محرمانه به وزارت کشور اعلام شد که نياز به برگزاري جلسه‌اي اضطراري درباره وضعيت گسترش گياه سنبل آبي در گيلان وجود دارد.

امير مرادي مي‌افزايد: اين جلسه به دليل اهميت موضوع با حضور قرارگاه زيستي سازمان پدافند غيرعامل کشور برگزار شد و ماحصل آن، نگاه ملي به موضوع سنبل آبي و اعلام وضعيت خطر در سراسر کشور نسبت به گسترش اين علف هرز در پهنه‌هاي آبي بود.

مديرکل پدافند غيرعامل گيلان به شرايط مناسب رشد سريع اين گياه در جنوب کشور اشاره‌کرده و ادامه مي‌دهد: متأسفانه وزير محيط‌زيست عراق از درگيري 110 هکتار از رودخانه دجله توسط اين گياه خبر داده که به دليل هم‌جواري اين رودخانه با تالاب هورالعظيم، احتمال مشاهده سنبل آبي در اين تالاب بالا بوده و به دليل شرايط مساعدي که براي رشد سريع اين گياه در مناطق جنوبي وجود دارد، لازم است تا هرچه سريع‌تر تمهيداتي براي مقابله با آن انديشيده شود.

مرادي مي‌افزايد: خوشبختانه استان گيلان به دليل پيشگامي در مبارزه با اين گياه، به تجربيات موفقي دست يافته که قرار است طي دعوتي که از جانب مديران استان خوزستان به عمل‌آمده، با حضور در اين استان و بررسي وضعيت گسترش سنبل آبي در منابع آب شيرين آن، راهکارهاي مقابله‌اي در اختيار مديران خوزستان قرار گيرد.

سنبل آبي، يکي از مظاهر بيوتروريسم

مديرکل پدافند غيرعامل گيلان همچنين با تأييد اين فرضيه که سنبل آبي از مظاهر بيوتروريسم است، مي‌گويد: بر اساس بررسي‌هاي کارشناسي و مستنداتي که در اين باره ارائه شد، سنبل آبي در زمره موارد مخاطرات زيست‌محيطي يا همان بيوتروريسم قرار گرفته و دخالت نيروي انساني در آوردن اين گياه به کشور محرز شده و به همين دليل دستور مقابله سريع با آن، به مديران استان‌هاي درگير ابلاغ شده است.

وي همچنين به مشاهده سنبل آبي در پهنه‌هاي آبي استان‌هاي گلستان و مازندران اشاره و تصريح مي‌کند: خوشبختانه استان گيلان در سه استان شمالي چه در زمينه شناساندن و چه مبارزه با اين علف هرز آبي، پيشگام بوده و با بهره‌گيري از ظرفيت سمن‌ها و اعتبارات استاني، اقدامات خوبي درباره جمع‌آوري کلوني‌هاي سنبل آبي انجام داده اما به رغم تخصيص بودجه براي مقابله با سنبل آبي در ديگر استان‌هاي شمالي، متأسفانه اين مقابله هنوز در دو استان ديگر آغاز نشده است.

هرچند در حال حاضر سنبل آبي در بسياري از کشورهايي که با اين مهاجم خوش خط‌وخال درگير هستند به‌عنوان يک مخاطره طبيعي شناخته شده و عزم جدي براي مبارزه با آن وجود دارد اما آنچه پيداست، هنوز آگاهي کافي درباره مخاطرات اين گياه مهاجم بين مردم و مسئولان وجود نداشته و بيشتر از آنچه سنبل آبي يک مهاجم خطرآفرين شناخته شود، از آن به‌عنوان گياهي زينتي در گوشه‌اي از خانه استفاده مي‌شود.