بزرگنمايي:

گيلان انلاين- در ميانه کوچه شهيد صادقي رشت –يکي از خيابان هاي اطراف ميدان بسيج (صيقلان) اين شهر، عمارت با ارزشي از دوره ناصرالدين شاه باقي مانده که با تالار آيينه و چيني خانه اش آن را به بنايي منحصر به فرد در گيلان تبديل کرده است.

بناي قدمت دار «ابريشمي» که در 25 اسفند 1379 به شماره 3365 در فهرست بناهاي ميراثي کشور به ثبت رسيده اين روزها به دليل بي مهري هايي که به آن شده، زير تازيانه باران هاي رشت قد خم کرده و سقف بنا در آستانه فروريختن است.

وجه تسميه بناي «ابريشمي»

عمارت «ابريشمي» اگرچه به اين نام مشهور است و گردشگران متعددي را به سمت خود مي کشاند اما بنايي به جا مانده از خانواده «حاج ميرزا اسماعيل حاکمي» از متنفذين پيربازار رشت است که در زمان ناصرالدين شاه به عنوان کلانتر شهر منصوب شد و به همين دليل وي را «حاج حاکم» مي خواندند. به عبارتي دقيق تر اين بنا توسط پسر کوچکتر حاج حاکم يعني «حاج قاسم» معروف به «عاليجناب» احداث شده است.

حتي در زماني که تالار آيينه اش دچار فروريختگي شده و تهديدي براي اين بناي منحصر به فرد محسوب مي شود اما عمارت همچنان پابرجا باقي مانده و به عنوان يک اثر هنري قابل توجه استدر سال 1318 شمسي، «ميرزا احمد ابريشمي» اين خانه را از «عباسعلي حاکمي»، ورثه حاج قاسم خريداري کرد و از آن پس عمارت به نام «عمارت ابريشمي» معروف شد.

با وجود تغييراتي که طي دست به دست شدن بنا بين چندين مالک طي ساليان سال روي داده و حتي در زماني که تالار آيينه اش دچار فروريختگي شده و تهديدي براي اين بناي منحصر به فرد محسوب مي شود اما عمارت همچنان پابرجا باقي مانده و به عنوان يک اثر هنري قابل توجه است.

در سال 1377، دانشگاه گيلان بنا را از مالک وقت خريداري کرد و مدتي آن را به عنوان دانشکده معماري تغيير کاربري داد. حالا چند سالي است دانشگاه گيلان عمارت را در اختيار بنياد نخبگان گيلان قرار داده است و از آن پس، اين عمارت کاربري اداري يافته و اگرچه درب آن به روي گردشگران بسته است اما هر از چندگاهي با اصرار راه بازديد از عمارت باز مي شود و گردشگران مي توانند گشت و گذاري در فضاي بيروني و حياط بنا داشته باشند.

ساختار بناي «ابريشمي»

بناي ابريشمي نيز مانند همه بناهاي بومي گيلان، در دو طبقه تقريبا قرينه ساخته شده است. محوطه حياط از چهار طرف با ديوارهاي آجري قرمز رنگ به ارتفاع 5 متر -که با آهک بند کشي شده -محصور شده و ديوارهاي ضلع جنوبي و شمالي در بالا داراي يک رديف رف است و ديوارها با نوعي طاقنما تزيين شده است.

مساحت کلي محوطه و بنا تقريبا دو هزار مترمربع و مساحت زيربنا 650 متر مربع است. محوطه باغچه بندي شده و مشجر است و در وسط آن حوضي به طول شش متر و عرض چهار متر قرار دارد.

سطح محوطه که قبلا با قلوه سنگ هاي صيقلي سنگفرش شده بود؛ در سال هاي اخير به صورت ساده و با موزاييک پوشيده شده است.

هر طبقه بناي ابريشمي هشت اتاق دارد. اطاق هاي هم کف ساده و فاقد هرگونه تزيين است. دو راه پله به ارتفاع 20 سانتي متر از جنس موزاييک ساده يک دست قالبي جديد به طبقه بالا راه دارد. يک راه پله هم از ضلع شمالي در پشت بنا به طبقه فوقاني مي رود.

«تالار آيينه» و «چيني خانه»

از هشت اتاق طبقه فوقاني دو اتاق، «چيني خانه» و ديگري «تالار آيينه»، در جوار هم و دو اتاق با تزيينات گچ بري گل بوته و قاب بندي برجسته سقف و بدنه و همچنين شومينه اي با تزيينات ويژه در اين بنا بسيار چشمگير است.

آنچه که بنا را در اندروني زيبا و منحصر به فرد مي کند وجود همين دو تالار به نام هاي آيينه و چيني خانه است. در ديوارها و پيش بخاري «چيني خانه» و در ميان گچبري هاي گل و بوته ظريف، دوايري ايجاد و داخل آنها کاسه و بشقاب هاي گل مرغي و مصور بسيار پرارزش قاجاري قرار داده اند. مجموعا در بدنه و طاقچه ها 79 کاسه و بشقاب تعبيه شده است. 52 کاسه گل مرغي هم در رف هاي نزديک به سقف جاسازي شده است.

تالار آيينه و چيني خانه و اتاق هاي مزين به گچ بري و چيني هاي جاي گرفته در اين گچبري ها بيانگر جلوه هاي هنر عصر قاجاري است«تالار آيينه» نيز به شکل T بطول 11.90و عرض نهايي 7.20 متر بوده که بخشي از اين تالار مزين به گچبري با پوشش هنرمندانه قطعات آئينه در بدنه و سقف است.

اين قسمت به وسيله دو ستون گچي با شير سرهاي تزئيني از قسمت جلو جدا شده و گويا بقيه ديوارهاي تالار قبلا همانند اين قسمت بوده است.

در تالار آئينه، دوازده تاقچه با قوس نيم دايره که داخل آن ها با آئينه يک دست پوشانده شده، ديده مي شود. ازاره بخشي از تالار، از قطعات سنگ مرمر به ارتفاع 1.10 متر تا زير تاقچه است. تالار آيينه و چيني خانه و اتاق هاي مزين به گچ بري بيانگر جلوه هاي هنر عصر قاجاري در اين خطه است.

حال با گذشت ساليان سال از ساخت اين بناي منحصر به فرد، بخشي از سقف تالار آيينه فروريخته و بيم آن مي رود که با تداوم و گسترش ريزش سقف، بخش قابل توجهي از بناي ابريشمي فرو ريزد.

استقرار «بنياد نخبگان» زير سقفي فرو ريخته

بنياد نخبگان گيلان که به گفته رئيس اين بنياد ميهمان دانشگاه گيلان در بناي ابريشمي است، طي دو سال اخير از بخش فوقاني بنا استفاده نمي کند و تنها در طبقه نخست بنا مستقر است.

دو سال پيش که مراسم معارفه رئيس بنياد نخبگان گيلان در تالار آئينه بناي ابريشمي انجام شد، سقف تالار دچار ريزش شده و حفره اي بزرگ در آن به وجود آمد. با گذشت دو سال از وضعيت، هم اکنون طبقه بالا از هرگونه رفت و آمد در طبقه فوقاني ممانعت به عمل مي آيد و به گفته رئيس بنياد نخبگان گيلان براي ممانعت از روند ريزش عملا از آن استفاده اي نمي شود.

سعيد اصفهاني از تلاش هايي سخن مي گويد که براي حفظ و مرمت سقف بنا طي دو سال اخير انجام شده است واظهار مي کند: با اينکه هزينه هاي تعمير بنا بر عهده بنياد نخبگان نيست اما به دليل استقرار در بنا و احساس وظيفه اي که براي حفظ اين بناي با ارزش در خود احساس مي کرديم، تعميراتي در سقف آنجام شد.

وي مي افزايد: به دليل اينکه سقف بنا سفالي و رو به شمال ساخته شده است، بارش باران سبب خزه بستن سقف مي شود و همين امر سبب شده که طي دو سالي که در بنا مستقر هستيم شاهد ريزش سقف باشيم.

رئيس بنياد نخبگان گيلان توضيح مي دهد که به محض استقرار در بنا، شرايط وخيم بناي ابريشمي به دانشگاه گيلان انعکاس داده شده و براي سرعت عمل در جلوگيري از ريزش سقف با کمک و مهارت يک استاد سفالچين از لاهيجان براي مرمت بنا مانع از توسعه ريزش سقف شده اند.

اصفهاني ادامه مي دهد: با توجه به وضعيت بنا و اينکه سقف تالار آيينه ها دچار ريزش شده است، نشست مشترکي بين اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري و بنياد نخبگان و دانشگاه گيلان برگزار و برآوردهاي لازم براي مرمت بنا نيز تعيين شد اما دانشگاه گيلان و اداره کل ميراث فرهنگي اعلام مي کنند که اعتبارات لازم را براي مرمت بنا ندارند.

ممانعت از ورود به بنا؛ راهکار حفظ آن

رئيس بنياد نخبگان گيلان از راهکار ديگري که به گفته وي براي نجات بناي ابريشمي از سوي بنياد انديشيده شده خبر مي دهد و آن اينکه بنا از دانشگاه گيلان از سوي بنياد نخبگان خريداري شود اما از قرار معلوم پس از قيمت گذاري کارشناس رسمي دادگستري، قيمت بنا 5 ميليارد تومان برآورد شده که از نظر اصفهاني چنين بضاعتي براي خريد بنا در بنياد نخبگان وجود ندارد.

ادعاي رئيس بنياد نخبگان بر جلوگيري از ورود به طبقه دوم بنا زماني عينيت مي يابد که با وجود هماهنگي هاي به عمل آمده، از حضور عکاس به داخل بنا به دليل نبود مجوز از سوي مالک يعني دانشگاه گيلان ممانعت به عمل مي آيدوي تنها راهکار موثري که هم اکنون براي بناي ابريشمي اجرايي شده است را ممانعت از تردد در طبقه بالاي بنا مي داند.

به گفته وي تا جايي که امکان دارد، گردشگران مي توانند وارد حياط بناي ابريشمي شده و از طبقه نخست بازديد کنند اما از حضور کارمندان و افراد غيراداري در طبقه دوم ممانعت مي شود تا بتوان بنا را در نبود اعتبارات دو نهاد دانشگاه گيلان و اداره کل ميراث فرهنگي گيلان حفظ کرد.

ادعاي رئيس بنياد نخبگان گيلان بر جلوگيري از ورود به طبقه دوم بناي ابريشمي زماني عينيت مي يابد که با وجود هماهنگي هاي به عمل آمده براي گرفتن عکس از وضعيت تالار آئينه و چيني خانه، از حضور عکاس و خبرنگار مهر به داخل بنا ممانعت به عمل آمده و دليل آن نيز نداشتن اجازه از دانشگاه گيلان به عنوان مالک کنوني بنا اعلام شد!

مسئول مرمت؛ دانشگاه گيلان

اما توضيحات مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري گيلان نيز در اين رابطه قابل توجه است.

رضا عليزاده مسئول مرمت بنا را مالک بناي ابريشمي مي داند و مي گويد: با اينکه برآوردهاي لازم براي مرمت بناي ابريشمي صورت گرفته اما اداره کل ميراث با وجود تمام ارزشي که براي بنا قائل است از بضاعت مالي لازم براي صرف هزينه مرمت بنا معذور است و مانند هر بناي ديگري، تعمير و مرمت بنا بر عهده مالک آن يعني دانشگاه گيلان است.

وي مي افزايد: با بودجه 700 ميليون توماني که در سال به اداره کل ميراث فرهنگي گيلان تخصيص مي يابد نمي توان هزينه هاي بالاي بناهايي همچون بناي ابريشمي را به تنهايي تقبل کرد اما اين آمادگي وجود دارد که با همکاري دانشگاه گيلان و بهره مندي از کارشناسان و استادان معماري، مرمت بنا را انجام دهيم تا بيش از اين در خطر ريزش سقف قرار نگيرد.

عليزاده بر اين عقيده است که مالکان بناهاي تاريخي و ميراثي بايد براي حفظ بناها ارزش بيشتري قائل باشند و دغدغه حفاظت از بناهايي همچون بناي ابريشمي را بيش از اين احساس کنند.

وضعيت بناي ابريشمي بدتر مي شود

اين روزها که پاييز و زمستان با باران و برف خودنمايي مي کنند، تن نيمه جان بناي ابريشمي که روزگاري محل اسکان خاندان ابريشمي بود، نحيف و نحيف تر شده و قدرت مقابله اش با عوامل مخرب کم و کمتر مي شود به طوري که اخيرا اخباري مبني از وخيم تر شدن وضعيت سقف بنا به دست رسيده است.