بزرگنمايي:

نسیم گیلان -
ملی‌گرایی ضدروسی در تفلیس
٦١٣
٠
دنیای اقتصاد / متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
از جنگ مختصر سال 2008 میان روسیه و گرجستان به این‌سو، روابط میان دو طرف همواره پرتنش بوده و به پایین‌ترین حد خود رسیده است. طی چند روز اخیر به ویژه در روز شنبه اول تیرماه، صدها معترض به خیابان‌های تفلیس- پایتخت- ریختند و با به اهتزاز درآوردن پرچم‌ها، شعارهایی علیه مداخلات روسیه سر دادند. «اندرو هیگینز» در گزارش 22 ژوئن برای نیویورک‌تایمز نوشت که این تظاهرات از پنج‌شنبه 30 خرداد شروع و باعث شد هزاران نفر در برابر پارلمان کشور، دست به اعتراض بزنند. به‌دنبال آن، درگیری‌ها و سرکوب‌های خشونت‌آمیزی به‌وجود آمد که باعث شد 250 نفر زخمی شوند. یکی از دلایل این اعتراضات به تصمیم ولادیمیر پوتین باز می‌گردد که در فرمان 8 ژوئیه اعلام کرد هیچ هواپیمای مسافرتی از روسیه به خاک گرجستان پرواز نخواهد کرد. دلیل این اقدام پوتین «وضعیت نابسامان امنیتی» در گرجستان اعلام شده بود. پیش از این وزارت خارجه روسیه هم به شهروندان خود درباره «خطرات» مسافرت به گرجستان هشدار داده بود. دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، به رسانه‌های جمعی گفته بود که پرواز هواپیماها تنها پس از آرام شدن وضعیت گرجستان از سر گرفته خواهد شد.
گزارشگر نیویورک‌تایمز می‌نویسد این اقدام روسیه آشکارا برای ضربه زدن به صنعت توریسم گرجستان اتخاذ شده است. تظاهرات روزانه در خارج از پارلمان گرجستان- که از سوی کنشگران اپوزیسیون و دانشجویان سازماندهی شده- از روز پنج‌شنبه شروع شد. دلیل این «وضعیت نابسامان امنیتی» چیست؟ ناآرامی‌های اخیر با دیدار یک نماینده پارلمان روسیه از مراسمی شروع شد که در پارلمان گرجستان برگزار شده بود. در مراسم مزبور سرگئی گاوریلوف، نماینده حزب کمونیست در دومای روسیه، از تریبون رئیس پارلمان گرجستان سخنرانی کرد. این اقدام بیش از پیش به احساسات ضدروسی در کشور دامن زد. رسانه‌های روسی این خشونت‌ها را ناشی از «روس‌هراسی» اسرارآمیز انگلیسی زبانانی با لهجه آمریکایی دانستند که تلاش دارند روابط دو کشور را به سقوط بکشانند. سالومه زورابیشویلی، رئیس‌جمهوری گرجستان نیز گفت «ستون پنجم» وابسته به روسیه موجب بروز این مشکلات شده است. زورابیشویلی همچنین روسیه را یک «دشمن و اشغالگر» توصیف کرده و مسکو را مقصر این ناآرامی‌ها دانسته است. دیمیتری مدودف، نخست‌وزیر روسیه این ادعا را تحریف واقعیت خوانده و آن را تکذیب کرده است. او گفته رئیس‌جمهوری گرجستان یا نمی‌داند درباره چه مساله‌ای صحبت می‌کند یا عمدا می‌خواهد تنش میان دو کشور را تشدید کند. کرملین نیز سیاستمداران تندروی گرجستان را به «تحریک ضد روسی» متهم کرده است.
تظاهرات روز شنبه عمدتا آرام بود اما تنش‌ها در عصر همان روز به این دلیل بالا گرفت که معترضان از برابر ساختمان پارلمان به سوی دفتر مرکزی حزب «رویای گرجستان» حرکت کردند. اپوزیسیون گرجستان معتقد است این حزب دست در دست روسیه دارد. معترضان گرجستان، پوتین را مقصر از دست رفتن 20 درصد از خاک گرجستان و واگذاری آن به جدایی‌طلبان مورد حمایت روسیه می‌دانند. به نوشته «هیگینز»، پوتین هم روز جمعه فرمان ممنوعیت پرواز را صادر کرد. این گزارشگر می‌افزاید: دلیل تسخیر بخش‌هایی از گرجستان از سوی روسیه همانا «تضمین امنیت ملی فدراسیون روسیه و حفاظت از شهروندان فدراسیون روسیه در برابر اقدامات کیفری و دیگر اقدامات غیرقانونی» می‌داند. از نظر بسیاری از مردم گرجستان، دولت روسیه می‌کوشد «عظمت‌طلبی اتحاد شوروی» را احیا کند. در جنگی که در سال 2008 درگرفت، گرجستان دو منطقه «آبخازیا» و «اوستیای جنوبی» را برای همیشه از دست داد. روسیه، به‌رغم انتقادات بین‌المللی، هر دو منطقه را به‌عنوان قلمروهای مستقل به رسمیت شناخته است.
الکسی ناوالنی، رهبر اپوزیسیون ضدکرملین، وعده پوتین را برای حفاظت از امنیت شهروندان روسیه به‌دلیل اختلال در برنامه‌های تعطیلاتی روس‌ها در گرجستان به سخره گرفت. برای روس‌ها، گرجستان محل مناسبی برای استراحت و تعطیلات است. توقف پروازها به گرجستان به معنای زیان اقتصادی سنگین برای این کشور است. از سوی دیگر گفته می‌شود که صدها هزار گرجی در روسیه زندگی می‌کنند. روز جمعه (21 ژوئن) ایراکلی کوباخیدزه، رئیس پارلمان گرجستان، از مقام خود استعفا کرد. معترضان علاوه بر استعفای او، خواهان کناره‌گیری گیورگی گاخاریا، وزیر کشور، هستند. میخائیل ساکاشویلی، رئیس جمهوری پیشین، خواستار ادامه اعتراضات تا کناره‌گیری حزب حاکم (رویای گرجستان) شده است. دادگستری گرجستان علیه ساکاشویلی، که هم‌اکنون در اوکراین اقامت دارد، چند دعوای حقوقی باز کرده است. گرجستان پس از جدایی از اتحاد شوروی سابق تلاش دارد هم وارد اتحادیه اروپا شود و هم به پیمان ناتو بپیوندد.
به نوشته نیویورک‌تایمز، در این درگیری‌ها هیچ شهروند روسی آسیب ندیده است. بیشتر روس‌هایی که از گرجستان دیدار می‌کنند از فقدان خصومت آشکار با خود یا زبانشان (با وجود حمله روسیه به این کشور در سال 2008) اظهار شگفتی می‌کنند. براساس فرمان پوتین به دولت، توریست‌های روس که به گرجستان سفر کرده‌اند باید به کشور بازگردند. سالانه حدود یک میلیون شهروند روسیه، تعطیلات خود را در گرجستان سپری می‌کنند. این گزارش می‌افزاید: پوتین به بهانه حفاظت از شهروندان این کشور در برابر اقدامات غیرقانونی و مجرمانه دیگر دولت‌ها، دست به مداخله در دیگر کشورها می‌زند. این مداخله در اوکراین به اوج خود رسید یعنی زمانی که مسکو مبادرت به تسخیر کریمه و انضمام آن به خود کرد. در ماشین تبلیغات روسیه، اوکراین و گرجستان همواره به‌عنوان «مرکز اصلی روس‌هراسی خشن» شناخته می‌شوند.
اگرچه انگیزه این تظاهرات تا حدودی برخاسته از تلاش‌های روسیه در مسلح کردن جدایی‌طلبان آبخازیا و اوستیای جنوبی و در نهایت شناسایی آنها به‌عنوان «دولت‌های مستقل» است، اما بخش دیگری از اعتراض مردم گرجستان ریشه در شکاف سیاسی داخلی عمیق میان حامیان و مخالفان حزب «رویای گرجستان» دارد. معترضان هیچ پیشنهاد منطقی برای چگونگی بازپس‌گیری سرزمین‌های کنترل شده از سوی جدایی‌طلبان از دهه 90 به این‌سو ارائه نداده‌اند و در عوض بر برگزاری انتخابات زودهنگام و استعفای مقام‌های ارشد از جمله استعفای وزیر کشور، آزادی معترضان بازداشت‌ شده متمرکز شده‌اند. «توماس دو وال»، کارشناس بریتانیایی مسائل قفقاز و نویسنده چند کتاب در این مورد معتقد است: «مولفه روسی محرک این بحران است اما علت آن نیست. علت در سیاست‌های داخلی بسیار قطبی شده است که در آن اپوزیسیون با کارت روسیه برای بی‌اعتبار کردن دولت بازی می‌کند.» او می‌گوید: «دولت تا کنون یک گل به خودش زده است.» این «گل» اشاره دارد به سخنرانی نماینده روسیه در پارلمان گرجستان. «دو وال» می‌گوید: «اگر دولت محبوبیت داشت، این اقدام مهم نبود. اما در نبود یک دولت مردمی چنین اقدامی به این معناست که دولت کفایت و لیاقت لازم را ندارد.»
ساکاشویلی، به‌عنوان رئیس‌جمهور در تبعید، و حامیانش سال‌هاست دولت را به فروش کشور به روسیه متهم می‌کنند اما تاکنون نتوانسته رای‌دهندگان را ترغیب کند و همواره در انتخابات ملی شکست خورده است. ساکاشویلی که در گرجستان متهم به جرائم کیفری شده است، در سال‌های اخیر توجه خود را بر اوکراین متمرکز کرده یعنی همان جایی که وی روزگاری به‌عنوان یک فرماندار منطقه‌ای خدمت می‌کرد. اما همین ساکاشویلی در بحران اخیر تفلیس درحال موج سواری است تا اندک حامیانی برای خود در داخل دست و پا کند. او با این درخواست از پلیس که «سلاح‌ها را برای نافرمانی مدنی زمین بگذارید» موجب عصبانیت مقام‌های گرجی شده است. زورابیشویلی، رئیس‌جمهور زاده فرانسه، که پیش از این روسیه را اشغالگر خوانده بود سخنان ساکاشویلی (که تابعیت اوکراینی گرفته) را رد کرد و گفت به او هیچ ربطی ندارد که چنین درخواستی از پلیس کند. به نوشته گزارشگر نیویورک‌تایمز، گرجستان و روسیه از سال 2008 به این سو روابط دیپلماتیک ندارند. معترضان تصاویر پوتین را به آتش می‌کشند و میانجیگران دست به کار شده‌اند تا از تنش میان دو کشور بکاهند.