بزرگنمايي:
ماه مهماني خدا همواره در گيلان داراي احترام و تشريفات خاص خود بوده که البته کمي از اين تشريفات را جوانان به خاطر ندارند. آيين هاي قديمي هر منطقه نمايانگر فرهنگ و تمدن آن ديار در يک دوره از زمان است که بازگو کردن رسوم و آيين هاي قديمي ماه پربرکت رمضان مي تواند علاوه بر زنده کردن آيين هاي گذشته، الگويي براي نسل امروزي باشد، با وجود تکنولوژي‌هاي نوين در زندگي امروزه و آسايش و راحتي نسبت به دوره‌هاي گذشته، مردم با حسرت، رسوم و آيين‌هاي قديمي ماه پربرکت رمضان را که امروز کمرنگ تر شده براي نسل امروزي بيان مي‌کنند.
گيلانيان در گذشته‌هاي نه چندان دور با آيين‌ها و سنت‌هاي خاصي(دست کم هشت آئين ويژه)، به استقبال ماه رمضان مي‌رفتند که امروزه جز دو الي سه رسم در برخي مناطق استان، اين رسوم کمرنگ شده و يادآوري و تکرار آن براي نسل امروزي مي‌تواند آنها را در برابر فرهنگ وارداتي بيمه کند.
نظافت و خانه‌تکاني، سفيد کردن ظروف مسي، تهيه مايحتاج ماه مبارک رمضان، مراسم آشتي کنان، تشخيص و اعلام وقت سحر با بانگ خروس و ستارگان، افطاردهي و فرستادن سحري و افطاري، دوختن کيسه برکت، پيراهن سلامت و روسري بخت گشايي و دست آخر مراسم ويژه عيد فطر از آيين‌هايي بودند که اجراي آنها در جاي جاي گيلان مرسوم بود.
گيل مردان و گيل زنان در طول سده‌هاي گذشته از غذاهاي محلي مانند کشمش پلو، رشته پلو، کوکو سبزي، شير برنج، رشته خشکار و گل پالوده در سفره سحري و غذاهايي چون حلوا، کشمش پلو، رشته پلو، کاکا و فيرني بر سر سفره افطاري استفاده مي‌کردند.
در برخي از مناطق گيلان برخي از مردم چند روز قبل از ماه رمضان علاوه بر تميز کردن مساجد، منازل و شستشوي لباس‌ها و طهارت خود يک شب مانده به ماه رمضان به پيشواز مي‌‌روند و آخرين روز ماه شعبان المعظم را روزه مي‌‌گيرند که در اصطلاح محلي به آن”پيشاشو” مي‌‌گويند.
در ماه مبارک رمضان رسم پسنديده و شايسته اي در بخشهاي کوهستاني استان گيلان رواج دارد بدين شکل که بچه هاي نوجوان خانواده که براي نخستين بار روزه مي گيرند از سوي پدر بزرگ يا پدر خانواده مورد تشويق قرار مي گيرند. در مناطق کوهستاني که مردم بيشتر دامدار هستند و زندگي آنها وابسته به پرورش دام است نوجوان بعد از خوردن سحري و خواندن نماز صبح اولين روزه زندگي خود را مي گيرد.
پدر بزرگ يا پدر خانواده در نزديکي هاي اذان مغرب از مادر خانواده مي پرسد که آيا روزه را کامل گرفته است يا نه؟ اگر جواب مثبت شد پدربزرگ يا پدر خانواده نصف سهم گاو و گوساله را به نام نوجوان روزه دار مي کند و قبل از افطار دست او را مي گيرد و به طرف طويله مي برد گاوي که با او شريک شده را به نوجوان نشان مي دهد، پاداش نوجوان روزه دار قبل از افطار به او داده مي شود.
«عشرخواني» در روزهاي ماه رمضان گيلان
بعد از مناجات، دعاي سحر مي خوانند و اذان مي گويند و اغلب براي نماز صبح به مساجد مي روند. بعد از نماز صبح به خانه برمي گردند و تا ساعت 10 صبح مي خوابند. سپس مردها به دنبال کار روزانه مي روند و زنهاي محله در خانه اي جمع مي شوند و "عشرخواني" (قرآن خواني) مي کنند. مردم بعد از انجام فرايض نماز ظهر و عصر را بدون وقفه مي خوانند و به خانه برمي گردند و مي خوابند. يکي دو ساعت مانده به افطار بيدار مي شوند و به مسجد مي روند و بعد از نماز مغرب و عشا افطار مي کنند.
در گذشته روزه داران با تاريک شدن هوا يا به قول محلي ها با گرگ و ميش شدن هوا يعني زماني که تشخيص گرگ از ميش مشکل مي شد يا اولين بانگ خروس (سوکله اول) افطار مي کردند و در شهر رشت و توابع آن با صداي توپي که هر روز موقع افطار شليک مي شد افطار مي کردند.
امروز مردم گيلان نخست با نمک يا چاي يا آب داغ روزه خود را باز مي کنند و غذاهاي مرسوم افطار آنها نان، پنير و سبزي خوردن، لوبيا پخته، کباب، آش کشک، شامي، فرني و حلواست.
براي افطار نيز در گيلان رسم هايي وجود دارد. افطاري دادن به عنوان نذري و دعوت از خويشاوندان عروس يا داماد به ويژه در دوران نامزدي تقريبا در تمام نقاط استان گيلان در ماه مبارک رمضان معمول است. در برخي مناطق و روستاهاي استان گيلان مانند نومندان براي خيرات به اصطلاح "احسان آش" مي پزند و "افطار آشي" مي دهند.
بعد از افطار بچه هاي کوچک و عده اي از زنان و مردان مي خوابند، گروهي به حمام مي روند ولي در حدود 50 درصد مردم شهر اعم از مردان، نوجوانان و پيران به خيابان مي آيند يا در چايخانه ها، مغازه دوستان و آشنايان مي نشينند.
رسم نحوه بيدار کردن مردم در گذشته
در بسياري از مناطق گيلان در ماه رمضان مردان محل قرار مي‌گذاشتند هرکس سحر زودتر بيدار شد، همسايه خود را بيدار کند و تا زماني که صدايي از خانه نمي‌شنيد به کوبيدن در ادامه مي‌داد تا مطمئن شود صاحب خانه بيدار شده است.
رسم کمک به همسايگان و افطار دهي در مساجد
يکي ديگر از سنت هاي خوب گيلاني ها در ماه رمضان اين بود که به فکر مردم ديگر و همسايه هاي ندار خود بودند و هر خانواده‌اي با توجه به تمکن مالي خود علاوه بر پذيرايي از اقوام و دوستان خود در ماه رمضان و افطاري دادن، گزيده‌اي از افطار خود را در سيني‌هاي مسي با نام مجمعه قرار مي‌داد و به مسجد مي‌فرستاد تا مهمانان حاضر در مسجد افطار کنند که اين رسم امروزه در لاهيجان و رضوانشهر و برخي از روستاهاي ديگر استان گيلان که نمونه اي از آنان را مي توان به روستاي پشتکلا و دوسالده خورگام رستم آباد اشاره کرد، وجود دارد.
رسم سحري و افطاري مردم گيلان
گيل مردان و گيل زنان در طول سده‌هاي گذشته از غذاهاي محلي مانند کشمش پلو، رشته پلو، کوکو سبزي، شير برنج، رشته خشکار و گل پالوده در سفره سحري و غذاهايي چون حلوا، کشمش پلو، رشته پلو، کاکا و فيرني و آش نذري حضرت فاطمه زهرا (س)، آبگوشت بر سر سفره افطاري استفاده مي‌کردند.
طنز گيلاني ها در رمضان
تا چند سال پيش، قبل از اذان صبح از بالاي مناره‌ها و ايوان خانه ها فرياد مي زدند: " سحر نزديکه يعني اي مومنان بخوريد و بياشاميد که وقت سحر نزديک و فرصتي باقي نمانده است و بعضي ها به طنز ادامه مي دادند: " پلا دکون تي خيکه " يعني پلو در خيک (معده) ات بکن!
در همه جا امروزه گردش عقربه هاي ساعت جاي بانگ خروس و حساب گردش ستاره را گرفته و جعبه جادويي راديو و تلويزيون نيز آواي مناجات را هنگام سحر به در خانه ها مي برد.
به هر حال غذاهايي که معمولا در هنگام سحر گيلانيها مي خورند بيشتر کته و انواع خورش‌هاي محلي مثل باقالي قاتوق، ترش تره و فسنجان است.
انجير و آلبالوي خيس کرده
شايد گيلان تنها منطقه ايران باشد که جنب و جوش و گردش مردم در شبهاي ماه رمضان بيش از روزهاي آن است. آلبالو، اخته، آلو و انجير خيس کرده به مقدار زياد عرضه و خورده مي شود، تقريبا کمتر کسي است که بعد از افطار به خيابان و بازار بيايد و انجير و آلبالوي خيس کرده نخورد.
نيم ساعت بعد از افطار بچه هاي بزرگتر زولبيا، باميه و رشته خشکار را در سيني مي چيدند و براي فروش در کوچه ها به راه مي افتادند و عده اي نيز پس از صرف افطاري به مسجدرفته و به سخنان واعظ يا امام جماعت گوش مي دانند.
يکي از مراسم هاي رمضان دعوت از آشنايان و فاميل به هنگام افطاري است که در برخي از مناطق اهالي از يکديگر در مسجد براي افطار پذيرايي مي کنند و در روز ميلاد امام حسن (ع) در پانزدهم ماه رمضان کساني که نذري دارند، آش و رشته خشکار بين مردم پخش مي کنند.
همچنين آش نذري حضرت فاطمه زهرا (س)، کوکو، خرما، رشته خشکار، شير، فرني و آبگوشت نيز از غذاهاي افطاري گيلاني هاست.
مال امام
يکي از آداب ماه رمضان دعوت از يک روحاني از سوي هيئت امناي مساجد روستاها از شهرهاي بزرگ است، اهالي از قبل براي روحاني خانه اي در روستا يا شهر اجاره مي کنند و اجاره خانه و غذاي او را هيئت امنا تهيه مي کند، بين دو نماز ظهر و عصر يک نفر از زنان و مردان از تمام نمازگزاران پولي به عنوان " مال امام " براي ساخت و تعميرات مساجد و تامين مخارج روحاني جمع مي کنند.
و اما گيلان در امروز
امروز هم گيلان همچون گذشته احترام فراواني براي ماه مبارک دارد و چند روز قبل به استقبال ماه رمضان رفته، بايد اين موضوع را در نظر داشت که شغل بيشتر مردم گيلان کشاورزي است و با توجه به اينکه چند سال اخير در فصول گرما، به استقبال ماه رمضان مي رويم، کار و گرما و تشنگي همه و همه دليلي براي ترک روزه براي مردم ما نمي باشد و تمام تلاش خود را مي کنند که از سفره مهماني خدا نهايت استفاده را ببرند