بزرگنمايي:

گیلان آنلاین - رشت - نقاشی های دیواری بقعه های گیلان مربوط به دوره تاریخی قاجاریه یک به یک محو می شوند؛ این خبر مدتی است که دغدغه مندان تاریخ و فرهنگ استان را به خود مشغول کرده و گروه های مردم نهاد را به سمت و سوی حفاظت، مرمت و احیای این میراث فرهنگی گسیل داشته است.
در هیاهوی فضای مجازی، خبر یادشده داغ شد و درهمین بین فراخوان برگزاری تور تاریخی هشدار، معرفی و بازدید از نقاشی های دیواری عصر قاجار بقاع شرق گیلان به طور خودجوش از سوی مجمع اسلامی فرهنگیان گیلان صادر و گروه ایرنا نیز بمنظور بررسی این دغدغه، این گروه از دغدغه مندان را همراه شد.
استقبال از این تور شایان توجه بود؛ چهره های شناخته شده در میان مخاطبان تور کم نبودند و در معرفی اعضا مشخص شد جمعی از اعضای هیات علمی دانشگاه، مرمتگران، پژوهشگران، خبرنگاران، دانشجویان رشته های مختلف فرهنگی، هنری و مدیران دستگاه های مختلف استان این تور را همراه شده و رشت را به سوی شرق گیلان پشت سر گذاشتند.
همچنان که اتوبوس در میان شالیزارهای وسیع روستای لیچا از توابع بخش لشت نشا حرکت می کرد تا به نخستین بقعه با نقاشی های قجری برسد، مینو خاکپور عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ شعبه رشت، در میانه راه، میکروفون را به دست گرفت و توضیح داد: بخش عمده ای از نقاشی های دیواری تاریخی بقاع استان از بین رفته و باید کوشید تا مردم را نسبت به حفظ ، احیا و مرمت هوشیار کرد.
وی توضیح داد: بخش اعظم نقاشی ها به سبب ناآگاهی از سوی مردم و با هدف سانسور، تخریب شده بدین شکل که مثلا شنیده اند که چهره معصومان نباید دیده شود و بر همین اساس در جاهایی چهره حضرت عباس (ع) را با اشیا مختلف مخدوش کرده اند یا در جاهایی هیبت های برهنه انسان را در گذر از پل صراط با اشیاء تیز خراشیده اند.
اتوبوس به موازات بقعه چوبی امامزاده آقا سید محمد یمنی روستای لیچا ایستاد و خاکپور حین بازدید توضیح می داد که متاسفانه مرمتگران میراث فرهنگی نیز بطور کامل آموزش ندیده اند و مرمت ها بصورت غیر تخصصی و با رنگ ها و مواد معماری امروزی مرمت شده، بطوریکه بخشی از نقاشی ها به دلیل نوسازی های غیر اصولی و مرمت های نادرست، از بین رفته است.
وی ادامه داد: نقاشی های دیواری بقاع گیلان مربوط به زمان قاجار است و همه داستان های نقاشی شده برگرفته از روایت های اسلامی است اما داستان های یک هزار و 300 سال پیش توسط نقاشان این نقاشی های دیواری به نوعی بومی شده بطوریکه در برخی نقاشی ها ، المان های گیلانی چون درختان آزاد که نماد استواری است، گهواره گیلکی، ترنگ ( پرنده ای بومی گیلان) تزئینات، صندلی های چوبی و ... را می توان دید.
یادگاری های گردشگران بر دیوار نگاره های تاریخی، هیبت های برهنه سیمان گرفته شده، مرمت ها و نوسازی های نامطلوب با موادی چون سیمان تاسف بازدید کنندگان را برانگیخته بود که گروه به سمت مسجد چهار پادشاهان لاهیجان هدایت شدند.
از فضای روستایی خارج و پس از گذار از آستانه اشرفیه و سپیدرود جاری به لاهیجان رسیده بودیم و عظمت نقاشی های بقعه چهار پادشاهان (یکی از آثار تاریخی لاهیجان و مدفن چهارتن از شاهان کیایی است که در سال 1317 همزمان با تخت جمشید شیراز در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است) هویداتر بود و گویی فریاد حمایتشان بیش تر احساس می شد.
گروه، در ایوان پای نقاشی نیمه پیدای "درخت زندگی" گرد آمدند و استاد محمدتقی محیطی ، 87 ساله و آخرین بازمانده تابلونویسی، خطاطی و مرمت نقاشی های دیواری توضیح داد: هنر خویش را مرهون استادان مخمر ، افشار و غلامحسین نقاش هستم.
وی بیان کرد: همه این میراث یکبار زیر رنگ رفته و دوباره احیاء شده و آخرین مرمت در سال 1338 اتفاق افتاده است.
پس از توضیحات استاد ، گروه توسط علی امیری کارشناس اسناد گیلان که توضیحات تاریخی را عهده دار بود به سوی آرامگاه استاد مشهدی آقا جان نقاش و سید محمد نقاش فر هدایت شد و با نثار شاخه گل بر سنگ قبر سیمانی و کهن این استادان، ادای احترام کردند.
روستای متعلق محله و بقعه آقا سید علی کیا بقعه بعدی بود و گرمای هوا اندکی آزاردهنده شده بود اما گروه حاضر نشد صحبت های ولی جهانی معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان را از دست بدهد.
او توضیح داد: مرمت نقاشی های دیواری بقاع گیلان اعتبار بسیاری می طلبد و دست این اداره کل خالیست و در حد امکان توانسته برخی از نقاشی ها را احیا و مرمت کند.
وی با بیان اینکه حدود 20 بقعه در گیلان وجود دارد که مزین به نقاشی دیواری اسلامی است و بیشتر آنها در شرق گیلان واقع شده، ادامه داد: 18سال پیش بقعه چهار پادشاهان مرمت شد و در سال های اخیر نقاشی های دیواری تعداد محدودی از بقاع با صرف حدود هر بقعه یک میلیارد و 500 میلیون ریال مرمت و احیا شد و امروز می کوشیم اعتبار ویژه ای را برای حفظ و احیای این بخش از میراث فرهنگی جذب کنیم.
جهانی بر پلکان چوبی کهن بقعه که در اشاره به کودکان پر انرژی و بازیگوش گروه سخن می گفت، افزود: میراث فرهنگی امانت دیروزیان به امروزیان برای سپردن به نسل های آینده است.
گرمای هوا تاب برخی از کودکان و افراد گروه از جمله خبرنگار ایرنا را ربوده بود که به کولر اتوبوس پناه آوردند و در آنجا بود که عبارت "سپردن میراث فرهنگی به آیندگان" توسط معاون میراث فرهنگی گیلان، نمود عینی تر پیدا کرد آن گاه که فرزند 10ساله مهری شیرمحمدی از مسئولان رسانه ای برگزار کننده تور ( که خوش سخن بود و خوش فکر بطوریکه طی راه بارها حواس افراد تور را جذب خویش کرد) در پاسخ به عبارت " موفق باشی پسر جان !" یکی از افراد گروه به او ، با صدای بلند گفت: شما هم موفق باشید اما در زندگی ...
گروه خسته بودند و گرمازده که از سوی سروش اکبرزاده مسئول مستقیم برگزارکننده تور تاریخی نقاشی های دیواری و رئیس مجمع اسلامی فرهنگیان گیلان به رستوانی سنتی در خانه ای 300 ساله برآمده از درخت های آزاد (یکی از نمادهای گیلان) در میان شالیزارهای وسیع دعوت شدند.
وی با بیان اینکه اهمیت نقاشی های دیواری مغفول مانده، از همه دغدغه مندان به فرهنگ و هنر استان خواست تا در راستای حفظ فرهنگ و هنر کهن گیلان بکوشند و چه بسا اگر هریک از این داشته های فرهنگی در استان های دیگر کشور بود، به حتم پاسداشتی عظیم برای آن بر پا کرده بودند.
گروه پس از استراحت در فضایی کهن و روستایی، جان دوباره یافته بود؛ بقعه لاشیدان حکومتی مرقد امامزاده آقا پیر ملا شمس الدین، تپه باستانی پنج پیران و پس از آن بقعه سید علی کیا حاکم بلوکات لیالمان (که در مرمت و نوسازی عاقبت به خیر شده بود و پیرمرد محلی در بقالی کوچک خود در مجاورت بقعه، افراد گروه را به صرف چای محلی برآمده از باغ های چای لاهیجان دعوت کرد و با سادگی و مهربانی خستگی زدود؛ گروه نیز در راستای تعریف و توسعه اقتصاد محلی گردشگری خرید شایانی از پیرمرد چای فروش داشتند) از دیگر بقاع مورد بازدید بودند.
اتوبوس در میان عطر بوته های چای و نارنج راهی شهرستان لنگرود شد و برای رسیدن به بقعه آقا سید حسین و آقا ابراهیم در مجاورت پل خشتی تاریخی لنگرود ایستاد و گروه برای رسیدن به بقعه می بایست از شنبه بازاری پر برکت گذر می کردند که عطر سبزی های محلی، ماهی تازه و ماهی دودی مشامشان را نوازش می داد؛ با ورود گروه به حیاط بقعه، صدها کبوتر خاکستری پران شدند و توضیحات کارشناسان ادامه یافت و از پس آن، خرید ماهی و سبزی محلی افراد گروه، لبخند بر لب زنان محلی فروشنده نشاند.
هوا گرگ و میش شده بود که بازدید تور تاریخی از بقعه 12 تن از امیران کیایی پس از گذر از جاده ای مملو از عطر نان محلی و پرتقال ملاط آغاز شد و استاد فریدون شایسته از مورخان گیلانی در این بقعه توضیح داد: این بقعه مدفن 12 تن از سلاطین کیایی است که در دهه 80 بطور کامل تخریب و به سبک جدید ساخته شد.
بقعه 12 تن ملاط ، آخرین بقعه بود که پس از بازدید از آن، گروه باغ های مملو پرتقال و نارنج، پشته پشته بوته های چای و ارتفاعات مه آلود را در ترافیک سنگین حضور گردشگران جاده ملاط پشت سر گذارده و راهی رشت مرکز گیلان شدند.
تور تاریخی هشدار، معرفی و بازدید از نقاشی های دیواری عصر قاجار بقاع شرق گیلان در حالی به اتمام رسید که فرزندان این سرزمین به کشف و شناخت این میراث نیاز دارند و لایه هایی از این تصاویر تاریخی دیواری، آرام و به دور از نگاه رهگذران فریاد مرمت و احیا را بلند می دارند ... باشد که دغدغه حفاظت از تاریخ، فرهنگ و هنر این مرز و بوم به دغدغه ای فراگیر تبدیل شود.
گزارشگر : مرضیه ضامن
1881/2007